Mặn nồng hạt muối quê hương - tản văn Nguyễn Thành Công

Tôi sống ở xứ làm muối nổi tiếng, từ nhà đi Kinh Tư Ruộng Muối không bao xa, và ở đấy đã sát biển Gành Hào.

Hồi học Cấp II đã có cơ hội được bạn mời về thăm nhà ở làng muối Kinh Tư nay thuộc xã Điền Hải (Đông Hải- Bạc Liêu). Ở đây, Trước mỗi nhà có đụn muối phủ bạt hay lá trầm kết lại che kín muối đã thu hoạch chờ ghe đến nhận hay mang đi xa tiêu thụ, cũng tương tự trước mỗi nhà làm ruộng có đống rơm hay ngố lúa vậy. Mẹ bạn chuẩn bị xôi mang theo để khuya khuya ra đồng muối. Mênh mang bát ngát những thửa ruộng muối chỉ một màu nước với nước mà thôi vì không có cây cỏ chi mọc nổi nơi có nồng độ mặn cao ngất. Nước từ biển dẫn vào theo các bước kỹ càng được thiết kế khoa học: nguồn nước ban  đầu, nguyên liệu làm muối, từ ngoài khơi được  cho vào ô đất đầu tiên và giữ lại để bốc hơi dưới nắng. Nguồn nước ấy, về độ mặn, và thời điểm nắng tốt, đều được tính toán cho tối ưu. Khi nước bốc hơi đến độ nhất định được tháo cho vào ô đất  kế tiếp, trãi qua quá trình kết tủa  tạo các tinh thể muối. Cứ như vậy, mảnh ruộng thành một công xưởng sản xuất muối dưới nắng mặt trời, công việc của bao đời ở nơi đây để hình thành địa danh mang tính  nghề nghiệp “Kinh Tư Ruộng Muối”.

Nói nghe đơn giản song tận mắt mới thấy gian nan. Đất ruộng muối phải phẳng và được nện công phu bằng các công cụ không khác mấy công nhân làm đường để không còn bùn. Nước lắng và kết tinh thể muối sạch bong nhờ nền đất ấy. Đến kỳ thu hoạch muối ở ô đất cuối cùng, bà con hợp sức như cảnh trên đồng lúa. Mọi người dùng cào gom muối tựa gom lúa trên sân, và khi ấy đồng muối chỉ toàn muối đã kết tụ thành hạt, không còn chút nước nào. Từng đống muối trắng tinh lấp lánh đưới nắng là thành quả của bao ngày tần tảo cháy khét làn da, bao lượt cơm đùm mang theo ra đồng suốt ngày canh ruộng muối.

Muối hạt được mang về thành đống trên sân, bà con nơm nớp nguyện cầu được giá. Đêm thao thức, nếu lặng gió, nghe rõ sóng biển ngoài  kia vọng về… Các bạn tôi từ ruộng muối ấy ra thị trấn đeo đuổi con chữ.

Nước ta có nhiều vùng làm muối, chất lượng không đồng nhất do điều kiện tự nhiên: đất, nước biển, và cả kinh nghiệm nghề. Muối tốt trắng đẹp, độ mặn cao. Muối được dùng bao đời nay trong đời sống phục vụ nhu cầu sinh học căn bản, trong công nghiệp…  Thiếu muối nhiều sản phẩm không thể sản xuất, ví như nước mắm chẳng hạn. Khó tưởng tượng bếp nhà không có muối, bữa ăn thiếu chất mặn, cơ thể đòi hỏi phải có muối. Đồng bào vùng cao như Tây nguyên từng đói muối vì xa biển và giao thông cách trở khó khăn nên rất quý muối. Có khi phải đốt lá tranh lấy tro thay muối, khi có người từ miền xuôi mang lên tặng chút muối đồng bào rất mừng.

Muối quý như thế, cũng như hạt gạo, song giá cả thất thường và không tương xứng lao động vất vả, do thị trường. Bà con làm muối để mua chiếc điện thoại cùi bắp thôi phải bán rất nhiều muối, còn xe gắn máy hay máy tính thì có lẽ phải tính số muối nhiều nhiều tấn. Cảnh nghèo ở ruộng muối còn không ít dù hạt muối được đều đặn đến mùa đem bán khắp nơi. Hạt muối quê tôi trăn trở thao thức lắm, tự bao đời.

Đại dịch, nhiều thứ vỡ trận, như cây trái nông sản dội biên giới về tràn ngập khắp nơi, tiếng rao xa xót mong bán mỗi ký mấy nghìn bạc. Tiền ít, dân mình nghĩ suy cặn kẽ để chỉ mua những thứ thiết yếu nhất, đầu tiên là gạo và… muối! Dịch, muối bán nhiều, trên xe gắn máy, vỏ lãi, tiếng loa vang vang: “muối trắng muối trắng đây!” như báo hiệu thời khó khổ. Tối giản để cầm cự, nhất thiết phải có cơm và những hạt muối, gạo ký mười mấy nghìn, chừng ấy mua nhiều ký muối trắng. Cơm nóng, muối dầm ớt hiểm cay xé, rau lang, rau muống luộc, no lòng. Thắt ngặt như vầy mới thấm giá trị hạt muối quê hương, chất mặn, màu tinh thể muối tinh khiết, cùng hạt gạo phù sa cưu mang đồng bào qua đận khó.

Muối vẫn vậy, rẻ, hầu như ai cũng có thể mua ít nhiều cho vào thố, keo để dành. Ớt cho vào cùng muối để rất lâu không hư.

Nhà có gạo muối, an tâm.

Cám ơn hạt muối quê hương, những tinh thể kết từ nước mặn Biển Đông ầm ầm sóng vỗ, đêm khuya từ Kinh Tư Ruộng Muối  nằm nghe rõ ràng khi gió lặng.

Thương hạt muối Việt Nam!

                                              Nguyễn Thành Công