Mai một nghề thêu - tản văn Nguyễn Thành Công

Thêu thuộc vào hàng nghề nghiệp tinh xảo trong các nghề thủ công, một kỹ năng thuộc vào công - dung - ngôn - hạnh đặt ra cho nữ giới thời phong kiến cho đến tận buổi cận hiện đại xứ mình.

Những ai tuổi trung niên chắc vẫn nhớ hình ảnh còn lại của nghề thêu chưa xa lắm hãy còn, thường thường ở các hiệu may, có cô chị thợ ngoài cắt may biết thêm kỹ năng thêu, nhận thêm công việc thêu lên gối áo đã thành phẩm những mô típ hoa lá cành, chim, thêm mấy câu thơ bay bướm. Với những chiếc áo vải tốt, may công phu, công đoạn thêu theo yêu cầu khách hàng mất nhiều thời gian và tất nhiên tiền công cũng tương xứng.

Sau này người ta có thêu máy, dung chính máy may “chạy” kim theo hình vẽ trên nền vải khiến công việc nhanh hơn nhiều, nhưng giá trị khó thể sánh với sản phẩm thêu thủ công hoàn toàn vốn có từ nghìn năm cũ.

Thuê thủ công, cô hay chị thợ tỉ mẩn chăm chú mắt đưa từng mũi kim có chỉ màu, làm hiện dần cụm hoa hay bố cục khác trên nền vải đã căng bằng khung. Bao  nhiêu mũi kim hết thảy cho một sản phẩm? Nhiều lắm, tê cả tay mỏi cả mắt chứ không dễ dàng gì, ngoài khiếu thẩm mỹ người thợ còn phải có sự kiên nhẫn cao.

Ngày ấy, đang nói buổi thời gian gần gần vào những năm 1970 trở về trước, sản phẩm thêu dễ thấy theo các công thức được đặt hàng nhiều và thợ cũng truyền cho học trò làm hàng: Đôi uyên ương trên gối cưới với dòng chữ cách điệu “ trăm  năm hạnh phúc”, và các nội dung có tính chất lễ giáo phong kiến. Khăn tay cũng được đặt thêu viền cùng hoa lá cành, có khi cả chữ lưu niệm một sự kiện khúc quanh nào đó của cá nhân.

Thêu gắn với đục rô đê trên thân áo nữ, chính xác là ở đường viền thân áo. Những chiếc áo  bà ba màu tím ngắt lãng mạn hay màu hồng, đục viền rô đê, thêu hoa trên ngực áo từng gây ấn tượng cho vẻ đẹp người nữ.

Phụ nữ biết may, lại thêm đục, thêu, nấu ăn giỏi, cư xử khéo, công dung ngôn hạnh, nữ công  gia chánh vẹn toàn là hình mẫu lý tưởng của nữ giới nền nã đáng trân quý.

Đến thời chúng tôi vào cấp II, những năm 1980, vẫn nhớ phòng thiết bị được Unicef viện trợ phục vụ giáo dục nghề mang tính hướng nghiệp, bên cạnh đục - bào cho nghề mộc, còn có máy may và cả đồ thêu! Có cô giáo vẽ tốt, may giỏi, và thêu tuyệt khéo để cánh học trò lấy làm gương. Chúng tôi, những ai đăng ký chọn nghề may, được thực hành cả bài tập thêu đơn giản trên nền vải sau các bài lý thuyết hướng dẫn.

Giờ, cùng bao nghề thủ công, ngay tiệm may cũng vắng nhiều, nếu may cả thêu thùa lại càng ít, thợ thêu giỏi bây giờ nếu dùng từ nghệ nhân cũng không ngoa, và quý lắm. Một chiếc áo cắt trên vải đẹp, tốt, xịn xò hơn biết bao nếu có bàn tay đính những đường chỉ thêu vào, dù chỉ một nhành hoa hồng.

Nhớ về chuyện cũ, một nghề đã vời xa….

 

Nguyễn Thành Công