Giới thiệu tác giả Lê Pha Lê và truyện ngắn

Nhà tôi ở phố. Có quyền gọi là phố dù xóm tôi phần lớn làm nông. Nơi tôi sống ngày đó đồng ruộng len lỏi trong phố. Đô thị hóa dần dần đã vén ruộng đồng khép lại như tấm màn sân khấu khi bắt đầu buổi diễn.

Tôi là người thành phố. Dù tôi sinh ra một vùng quê bên bờ sông có nhiều câu hò câu hát ru dập dờn cò lả, lên ba tuổi má bồng em dắt tôi và các chị theo ba về quê nội.

Tôi là người thành phố. Dù ba muốn đưa gia đình về quê cách phố 20 km nhưng má nhất quyết bám trụ thành phố. Má không muốn bầy con gái lam lũ ruộng đồng và việc học hành sẽ thuận tiện hơn.

Bởi vậy tôi là người thành phố, dù xóm tôi nghèo lắm, chỉ chừng hơn chục gia đình cán bộ nhà nước, còn lại là nông dân.

Xóm tôi hồi đó ai cũng nuôi Tết. Người lớn hay trẻ nít đều muốn nuôi Tết. Người thì nuôi bộ quần áo, người vài ký thịt heo hay mấy cái bánh tét, có người khá giả thì nuôi luôn bầy gà hay mấy cái giò heo to đùng. Người nuôi Tết là cô Toan. Trừ lại hơn chục nhà cán bộ là không cậy cô Toan nuôi Tết, trong đó có ba má tôi. Má tôi bảo nhà có tem phiếu mua cá thịt đường sữa, có tiêu chuẩn vải may quần áo, có gạo tính theo đầu người, có lương hàng tháng sao phải đi nuôi Tết.

Thường thì đầu hè là cô Toan nuôi Tết, phương thức nuôi khá đơn giản. Cô đóng quyển sổ giấy manh dày cộm. Cô ghi tỉ mỉ những ai nhờ cô nuôi Tết. Ai có nguyện vọng gì sẽ đăng ký với cô. Ví dụ: Bà Phước nuôi hai ký thịt heo thì phải đóng mỗi ngày bao nhiêu tiền cho đến khi đủ cô Toan sẽ chốt lại. Ông Tụ nuôi ba cặp bánh tét sẽ phải đóng bao nhiêu cho cô Toan. Gần Tết cô Toan sẽ giao thịt cho bà Phước, giao bánh tét cho ông Tụ. Nhờ vậy mà xóm tôi ăn Tết hầu như xôm hơn các xóm khác. Ai khá hơn thì nuôi vài băng pháo nổ đùng đùng làm nhạc hiệu rước ông Táo về.

Nhờ có nuôi Tết mà xóm tôi năm nào cũng ăn Tết vui nhất!

Cô Toan vất vả lo cho cả xóm ăn Tết là vậy. Mỗi sau rằm Chạp là nhà cô nườm nượp người ta chở hàng tập kết, thôi thì không thiếu thứ gì, ấy vậy mà tới chiều ba mươi là sạch bách. Ai cũng mong có mà lấy về. Và ai cũng biết ơn cô Toan lắm lắm! Nhờ cô tốt bụng nghĩ ra nuôi Tết chứ người dân nghèo xóm tôi khó mà dành dụm được. Cô không có thời gian đi làm việc kiếm tiền vì phải lo nuôi Tết cho mọi người. Mỗi sáng cô pha ly cà phê đen không đường mang ra bậc thềm ngồi ghi chép tính toán trong cái sổ giấy manh dày cộm đó, rồi đợi người ta mang tiền đến đóng, cô ghi lại đầy đủ. Quan trọng là cô Toan tự tính toán giúp rồi nên không ai cần phải nhớ là mình đã đóng bao nhiêu. Khi nào cô tuyên bố không phải đóng nữa thì ai cũng thở phào, chỉ nghĩ đến việc được nhận sản phẩm mình đã nuôi mấy tháng trời là háo hức rồi. Ai thắc mắc là cô giận lắm, cô buồn vì họ chẳng biết ơn. Thông thường cũng đến gần rằm Chạp mới được nghe cô nói vậy, mới thấy cái sự vất vả vì xóm làng của cô Toan. Cũng may là cô Toan tranh thủ xây được cái nhà đúc sân thượng to to để có nơi chất hàng nuôi Tết của cả xóm mỗi độ Xuân về. Cũng may là cô có chiếc xe cúp để chạy đi chạy về không mất sức. Cô Toan tốt bụng còn sắm hẳn chiếc tivi to vật vã để cả xóm xúm lại coi cải lương mỗi tối thứ bảy. Cô không hề thu tiền, ngược lại cô còn phục vụ nước trà đá. Mỗi người bước vào đều nhận một ly, cô phải tốn công tốn của nấu. Mỗi người chỉ phụ một chút tiền, gọi là góp công chung vui thôi mà. Tình làng nghĩa xóm là đó!

Cả nhà cô Toan đều sống vì làng vì xóm. Má chồng cô, người “đàng ngoài” có tên chắc không phải để cúng cơm là bà Dư Tím. Bà Dư Tím bán quán tạp hóa tả pí lù. Bà tốt bụng nức tiếng, bán nợ cho tất thảy, mỗi gia đình đều có tên trong sổ nợ của bà. Bà chẳng bao giờ đòi nợ ai, bà thong thả vì cứ Chạp là họ tự mang tiền lại trả. Bà đặt ra cơ chế thưởng phạt rõ rành, trả sớm sẽ được thưởng, trả chậm sẽ đóng phạt vài mươi phần trăm nợ gốc, mà xóm tôi chẳng ai muốn là mất lòng bà Dư Tím. Tình làng nghĩa xóm là đó!

Canh giờ đông chợ - khoảng 9 giờ sáng là má chồng cô Toan về. Ngày nào bà Dư Tím cũng đi chợ sớm để mua hàng về bán. Bà là mối ruột của ông Tư Thẻo xích lô. Khi đó con hẻm xóm tôi còn đất cát lồi lõm, xe đạp phải dắt mấy trăm mét mới ra tới quốc lộ 1A. Mưa nắng mặc kệ, bà Dư Tím vẫn ngồi trên xe để ông Tư đẩy tới cổng. Thỉnh thoảng bà Dư Tím cho ông Tư cái áo cũ của chồng chán chê. Vợ ông Tư khéo tay cắt may một cái áo thành đôi cho ông Tư diện. Ông Tư chỉ cao nhỉnh hơn cái gọng xích lô vài phân. Mỗi lần đạp là ông chỉ trụ bằng hai cặp giò vì mông không thể tới cái yên lắc lỡ kia. Bà Dư Tím da trắng phốp, giữa hai đùi là đống chuối mốc thâm thâm cánh gián ngây ngây mùi cơm rượu mua rẻ hàng dạt. Vậy nhưng bà cắt mỏng mang phơi sẽ thành những miếng chuối ép thơm sực mà không phải ai cũng có tiền mua khi ấy. Dù chiếc xích lô ông Tư mua đúng chuẩn từ nơi sản xuất nhưng vẫn làm bà Dư Tím khá vật vã mỗi khi ngồi lên. Vì bà phải vén phần mềm hai bên hông để nhét gọn vào xe nếu không muốn nó vắt lên thành hai bên. Có hôm ông vừa đến cổng thì chiếc xe phản chủ bật gồng lên hất tung ông Tư Thẻo cắm đầu úp ngược vào đống chuối thâm thâm mùi cơm rượu. Bà Dư Tím thường trả tiền bằng hai phần ba giá bình thường. Không phải bà so kè keo kiệt hay hiếp đáp, mà bà sợ đưa đủ ông Tư Thẻo sẽ ngại. Tình làng nghĩa xóm là vậy!

Cha chồng cô Toan là ông Dư Tím ngoài tám mươi, tóc bạc trắng phơ phơ, da đỏ hồng phơi phới. Cuối xóm có cô Thuận đông con, có thím Sáu Mướp đi chăn vịt mướn về sinh ba. Tôi ở cạnh nhà cô Toan, mỗi sáng tót lên cây mận làm một việc mà ít ai biết. Và mỗi sáng ông Dư Tím ngồi cạnh thùng bánh tráng nướng. Một thỏa thuận giữa ông Dư Tím với cô Thuận và thím Sáu Mướp: hai bánh tráng trao đổi bằng một lần bóp mông. Cô Thuận chục bánh tráng sống và hai bánh tráng nướng. Thím Sáu Mướp năm bánh tráng sống và một bánh tráng nướng. Ông Dư Tím già nên lẫn, rõ ràng tôi đếm không nhầm có hôm ông bóp thừa đến mấy cái. Có lẽ cô Thuận và thím Sáu Mướp thông cảm với sự già cả của ông nên chỉ lẳng lặng ôm bánh về. Tình làng nghĩa xóm là đó!

Có một bí mật mà đến giờ tôi mới tiết lộ. Đó là tôi cũng nuôi Tết. Nhà đông con nên đứa nhỏ mặc đồ đứa lớn, làm gì có đồ mới. Ngày Tết ở các chợ người ta mời chào nhiều món ăn vặt, nhưng tiền lì xì hết Tết đều phải nộp lại đồng chí má với câu nói kinh điển: “Má cất giùm tụi bây, mốt lớn làm vốn!” Cứ bắt đầu hè là ba má tôi tăng ca để kiếm tiền ăn Tết cho kịp. Sáng bảnh toỏng ba má mới về, ăn qua loa vài miếng rồi ngủ. Đó cũng là thời cơ để để tôi đi kiếm tiền để nuôi Tết.

Nhà tôi bước ra quốc lộ 1A chừng năm phút có bến xe cũ. Nó là bến xe của chế độ cũ vẫn sử dụng, xe nội tỉnh hay đường dài đều “quá cảnh” ở đó. Đó cũng là “địa bàn làm ăn” của tụi con nít xóm tôi và các xóm lân cận. Ở bến xe cũ có nhiều quán cơm bún phở các loại, có nhiều hàng tạp hóa bên đường. Nhưng thời đó các nhà xe chưa biết cách làm “vui lòng khách đến vừa lòng khách đi” như thời cạnh trạnh tranh khốc liệt về sau. Lơ mơ là bị bỏ lại bến xe, vật vạ ngủ đường ngủ chợ vì không dễ mà bắt được chiếc xe nào. Muốn lên xe phải có vé, xe chợ đen thì nhét người lồi lõm từ bến gốc. Bởi vậy đâu ai dám léo hánh xuống, các kiểu ăn uống đều ngồi trên xe thò đầu ra vẫy gọi. Và đó cũng là những cơ hội béo bở của bọn nít tôi. Mỗi lần có vào chiếc xe dừng trả khách hay lên hàng là bọn tôi xúm lại. Đứa nào cũng leo lẻo miệng:

- Ai cơm bún phở, khăn mặt kem đánh răng, dầu khuynh diệp, trà đá trà nóng đây!

Nói chung, đứa nào nhớ cái gì trong đầu đều rao thứ đó. Mỗi khi có người mua dĩa cơm hay tô bún là bọn tôi chạy ù tới một hàng ruột, vì mỗi đứa sẽ kết thân với một hàng. Đến bưng cơm của họ với giá 200 đồng thì bán lại 250 đồng. Không hề đầu tư mà có lãi ngay và luôn với mọi thể loại hàng hóa mà khách ngồi trên xe yêu cầu. Mỗi chuyến xe khách ghé lại chừng 15 phút là bọn nít tôi cũng hớn hở rủng rẻng tiền lời vào túi. Có những chuyến xe bị hư hay nổ lốp thì bọn nít tôi kiếm tiền bằng cách dắt mấy bà mấy cô đi tiểu đại tiện.

Ngày đó có nhiều cái lạ.

Đó là cứ tối tối lại có mấy cô chong cái đèn hột vịt thắp dầu hỏa để bán hột vịt lộn. Nhưng chẳng bao giờ có khách ngồi ăn tại chỗ. Người ta thường hay ăn hột vịt lộn ở các bà ngồi dưới cột đèn đường. Thường thì khách gọi là các cô bưng thúng đi. Và cũng thỉnh thoảng các chú tài xế hay khách đi đường lỡ chuyến vẫy bọn nít tôi lại:

- Chạy đến cô nói cô bán hột vịt bưng lại đây chú ăn rồi chú cho tiền tụi mày!

Lũ trẻ nít bọn tôi tranh nhau chạy đến léo nhéo:

- Cô ơi chú kia ăn trứng!

Và các cô lại lẽo đẽo bưng thúng chạy theo bọn nít tôi. Tới đó thôi, bọn trẻ nít tôi chẳng đứa nào quan tâm các chú ăn bao nhiêu cái đâu, cũng không đứa nào thắc mắc sao chỉ đàn ông mới thích ăn hột vịt lộn. Đến khi có gia đình tôi mới hiểu tại sao các cô bán trứng lại hay bưng thúng đi khi khách gọi.

Thường thì sau nửa đêm tôi mới mò về trèo qua rào vào nhà ngủ, số tiền lẻ kiếm được nhét dưới gối. Không ai trong nhà hay biết. Sáng sớm tôi chạy qua cô Toan nộp tiền nuôi Tết ngay và luôn. Cô Toan ghi chép cẩn thận, có lần tôi ghé đầu vào đọc thì bị cô cốc một phát:

- Tiên sư bố mày, đồ ranh con bà thì bà giật phắt cóc cho mày nuôi xu nào nữa nhé! - Cô Toan vốn sinh ra ở làng quê nón quai thao nên cô chửi hay như hát quan họ - Bà giả mày hết tiền nhé, mày chả nộp được mấy xu nhé!

Và cô vùng vằng móc túi liếm ngón tay đếm đếm một ít tiền lẻ rồi quăng ra đất:

- Đấy đấy của mày tất, bà giặt phắt giả lại tất cho mày nhé!

Tôi liếc sơ qua, biết chắc chắn là số tiền tôi đóng nhiều hơn mớ tiền lẻ cô vừa quăng ra nên giả lả:

- Cháu đùa thôi mà cô, thôi cho cháu xin lỗi cô ạ!

Vừa nói tôi vừa lúi húi nhặt hết rồi nhét vào túi áo cô. Cô Toan nhấm nhẳng ứ hự rồi quày quả bỏ đi. Cô là thế, chẳng bao giờ giận ai lâu. Tình làng nghĩa xóm là vậy!

Đã rất lâu rồi xóm tôi không còn nuôi Tết. Cô Toan giờ là bà lão tám mươi móm mém thui thủi một mình. Tận Đà Lạt, hai đứa con êm ấm trong hai căn biệt thự cô sắm sang khi chúng có gia đình nên chẳng thấy về thăm mẹ. Những người già và cả những người trẻ hơn cô Toan vẫn bảo nhau lui tới thăm nom cô mỗi khi trái gió trở trời. Tình làng nghĩa xóm là vậy mà!

Đã rất lâu rồi, xóm tôi vẫn có những cái Tết ấm áp vui vầy.

Và trước mắt, xóm tôi - à mà không - khắp mọi miền quê sẽ đón một cái Tết nhiều lo lắng, một cái Tết khó đoàn viên, một cái Tết thiếu hụt trăm bề vì dịch bệnh.

Một ước nguyện đầu năm mong tất cả đón Tết bằng an!