Mùa xuân nhớ đến nội - tản văn Minh Triết

Hàng năm, mỗi độ xuân về là dịp để gia đình sum họp. Niềm vui bắt đầu bằng những ngày tết thiêng liêng. Đó là dịp con người bỏ hết những phiền muộn, lo toan năm cũ để tìm về cội nguồn, tổ tiên, tìm những lễ hội mang nét truyền thông dân tộc. Vì vây, theo thường lệ, cả gia đình chúng tôi tổ chức thăm mộ phần ông bà nội, ngoại. Thắp nén nhang thơm, lòng kính nhớ “người muôn năm cũ” đã về với đất hơn 45 năm qua.

Nội tôi sinh cuối thập niên của thế kỷ 19 (1890 ) trong một miền quê nghèo khó nhưng mang truyền thống gia đình hiếu học. Ông được cho xuống tỉnh thành dùi mài kinh sử. Ông cũng từng lều chõng vào Trường Thi Bình Định dự những khóa cuối cùng chữ nho. Sau đó làm nghề dạy học. Tại đây ông đã gặp bà nội tôi, được ông bà cố cho một căn nhà khang trang ở phố. Với chút kiến thức, chữ đẹp nên mỗi dịp tết đến hay lễ hội, ma chay, mọi người có nhu cầu viết câu đối ông đều giúp.  

Rồi trong cái buổi “Cái học nhà nho đã hỏng rồi / Mười người đi học, chín người thôi / cô hàng sách lim dim ngủ / Thầy khóa tư lương thấp thỏm ngồi” nội tôi không thể vượt qua số phận vào thời buổi gần tàn của chế độ phong kiến. Ông thất nghiệp nên đành bán căn nhà trở lại nơi chôn nhau cắt rún  kiếm việc mưu sinh. Từ đó ông chuyển nghề thuốc Bắc. Các bác, cô tôi cũng theo nghiệp ông, nhưng lúc này rất ít học trò, đành tìm đường lập nghiệp tận phương xa. Số ông cũng lận đận, bà nội mất sớm, chỗ ở không ổn định. Hai, ba lần cất nhà không cái nào ở lâu dài. Lúc nhà xóm trên bị cháy, lúc làng dưới bị lũ lụt cuốn trôi. Dòng họ thấy thương tình cho mượn mảnh đất cùng góp công, góp của  xây dựng nhà cho ông. Vì ông nội sống một mình, ba mẹ tôi làm ăn nơi xa, nhà gần trường tiểu học nên anh em sống cùng ông cho thuận tiện việc học hành. 

Căn nhà lợp tranh, vách đất. Phía trước con đường làng nho nhỏ có dòng sông Côn uốn khúc. Phía sau cánh đồng, nhiều căn nhà bà con sau lũy tre xanh. Xa xa trên đồi có ngôi chùa cổ kính. Mỗi chiều nghe tiếng chuông ngân vang cảm thấy ấm cúng, lòng thanh tịnh. Cuộc sống anh em tôi quanh quẩn đồng lúa, hồn nhiên, vô tư ăn học. Thỉnh thoảng xuống thị trấn khoảng gần 7 cây số hốt thuốc theo toa ông, nhân tiện ghé chợ mua thực phẩm tươi để dành ăn dần. Thừơng mỗi bửa ăn rất đạm bạc, chỉ có cơm rau trong vườn, vài món tôm tép, cá khô. Thỉnh thoảng bồi dưỡng những con gà, vịt nuôi. Đôi lúc, cải thiện con cá, cua anh em tôi bắt được khi theo các bác nông dân cày, bừa. Chúng tôi tự phân công việc nhà, nấu ăn, mót củi.v.v. để ông khám bệnh, hốt thuốc bệnh nhân. Khi rảnh rổi ông dạy tôi chữ nho, hướng dẫn làm thủ công. Khi học văn, sử có câu nào không hiểu, không biết tôi nhờ ông giải thích. 

Tưởng cuộc sống êm đềm, đầm ấm của ông cháu tôi dài lâu, cho đến khi anh em tôi khôn lớn. Nhưng chiến tranh, vùng quê bất ổn. Thế là ba ông cháu tạm chia xa, mỗi người một nơi ở. Sống với ông, dù thời gian rất ngắn nhưng tôi học ở ông nhiều bài học về nhân cách, đao đức. Ông sống khiêm tốn, giản dị, tử tế với mọi người. Anh em tôi chưa một lần bị ông đánh, mắng la. Nếu có sai phạm, ngỗ nghịch, ông phân tích, khuyên bảo bằng những lời lẽ nhẹ nhàng thấm vào tim. Ông dạy tôi tinh thần tự lập, tự giác. Tôi thấm nhuần ý tưởng ông cách cư xử ở đời là làm nhiều điều tốt, nói lời hay lẽ phải. Tất cả là hành trang, hoài bảo giúp tôi tự tin bước vào đời, ngay cả lúc tuyệt vọng nhất.  

Dòng đời vẫn  trôi. Một mùa xuân nữa lại về. Mỗi người thêm một tuổi. Lớp già, quỹ thời gian ngắn dần nhường cho lớp trẻ khôn lớn. Nhìn lại quá trình 45 năm qua, may mắn, các gia đình anh em tôi làm ăn ngày càng ổn định, phát triển. Các con, cháu đều được ăn học tử tế. Tất cả đã trưởng thành, đều tột nghiệp Đại học hoặc cao hơn. Quý nhất các cháu thương yêu, đoàn kết, dìu dắt nhau bước vào đời. Các cháu đều có gia đình, nhà cửa riêng tư, đời sống tương đối ấm no, hạnh phúc. Thành quả ấy, theo tôi là phúc đức ông bà để lại. 

Đón xuân với muôn hoa khoe sắc thắm. Con cháu vui mừng được mặc áo mới. chúc thọ ông bà, mừng tuổi cha mẹ để được bao lì xì tiền mới.Lớp chúng tôi giờ đã là ông bà nội, ngoại, nhìn các cháu sum họp ngày xuân lâng lâng niềm hạnh phúc, chợt thấy mình trẻ hơn. Bên mâm cơm đón giao thừa, bồi hồi nhớ quãng thời gian bên ông ở quê nhà khi xưa mà chạnh lòng. Đối với nội là nỗi nhớ nhung da diết, lòng biết ơn vô hạn. Hình ảnh ông vẫn mãi trong tôi., ngậm ngùi nghĩ đến bài thơ Ông Đồ  của cụ Vũ Đình Liên.
                “Năm nay đào lại nở

          Không thấy ông Đồ xưa

          Những người muôn năm cũ

                Hồn ở đâu bây giờ”.