Tiếng Việt trong ngôn ngữ bảng hiệu - Nguyễn Thành Công

Đã thành hình về phân loại ngôn ngữ trong tiếng tiếng Việt thành kiến thức học đường: ngôn ngữ sinh hoạt, báo chí, chính luận, khoa học, hành chính… Tiếng Việt sống động trong các trang viết và đời sống thường nhật  có khi vượt lên trên các phân loại, cho thấy sự phong phú của thực tiễn. Trong đấy, có thể kể đến ngôn ngữ biển hiệu.

Nếu lại sắp xếp, có lẽ ngôn ngữ biển  hiệu nghiêng về phong cách ngôn ngữ sinh hoạt: nôm na, bình dân, đa sắc màu.

Ở đâu cũng có biển hiệu, từ logo khủng đi cùng danh phận một công ty lớn, thiết kế sơn vẽ công phu, đến tấm biển nhỏ xíu vẽ vụng trên ván đính vào thân cây trên đường làng, hết thảy thuộc về thế giới biển hiệu của hoạt động kinh tế.

Nếu biển hiệu các công ty bề thế được chăm chút thiết kế và thể hiện chuyên nghiệp, thì lô nhô hàng vạn vạn biển hiệu của các cơ sở nhỏ, chỗ mua bán - dịch vụ ở hẻm phố thôn làng lại tùy nghi viết vẽ có khi gây cười, khó hiểu và chuyện sai chính tả là… bình thường.

Đến vùng miền địa phương nào bạn cũng chạm trước tiên vào thế giới biển hiệu dù đến bằng phương tiện gì, “thế giới” ấy thông báo địa chỉ, ngôn ngữ vùng miền, cả văn hóa qua lối thể hiện.

Dân Miền Tây, nhớ lần đầu ra Quảng Ninh, tập thể dục buổi sáng trên các phố ở Uông Bí, nhìn hoài các tấm bảng sơn “ở đây có cho vay lãi suất thấp”, khi đấy trong quê không có lối viết này, thường viết đại loại như “hiệu cầm đồ”, “có cho vay không cần thế chấp”, còn “cho vay” mà “lãi suất thấp” khá sốc.

Một dạo thăm cù lao Tân Quy ở Vĩnh Long, đi lòng vòng giữa các tàng cây ăn trái xanh mướt, chợt thấy tấm biển gỗ đính lên thân cây kèm mũi tên “ở đây có rượu nếp than” thực ấn tượng bởi mộc mạc từ câu chữ đến lối viết, cũng như con người chốn này.

Xứ mình, ở Miền Nam, trước và sau 1975 cho thấy khác biệt lớn trong ngôn ngữ biển hiệu nằm trong sự thay đổi chung. Trước 1975, các biển tiệm quán luôn dùng dấu gạch nối ở những từ ngữ cần mà học đường đã qui định: công - ty, thương - mãi, ngân - hàng… Lượng từ gốc Hán - Việt dùng nhiều hơn hẳn ngày nay. Thời ấy, biển hiệu tiệm quán chuộng đắp chữ nổi hay đã sơn vẽ thích lối chữ chân  phương nghiêm cẩn.

Kinh tế thị trường, biển hiệu xuất hiện và mất đi hàng ngày do cuộc làm ăn thịnh suy, nhu cầu về biển hiệu khiến ngành sơn vẽ thiết kế biển trở nên ngành không nhỏ khi đã làm ăn, tấm biển thuộc về yêu cầu đầu tiên.

Biển hiệu mang một phần của ngôn ngữ tiếng Việt.

Nguyễn Thành Công