Mùa cũ - tản văn Thảo Vi

Tôi cứ đi tìm mùa cũ trong những giấc mơ của tôi, dù tôi biết trong mơ, mình đang rất tỉnh!

Từ bé, tôi đã cảm nhận mùa đông quê tôi thật dễ thương, chỉ chút se lạnh đủ để thấy lòng thư thái, để mơ về một mùa xuân thật gần! Cái se lạnh nhẹ nhàng cứ vây lấy hồn tôi bởi những màn sương mỏng phủ lên cánh đồng mênh mông lúa vàng chờ người gặt hái.

Thuở ấy, việc canh tác lúa mùa của nông dân vô cùng vất vả vì không có những phương tiện hiện đại, không điều kiện tưới tiêu, họ hoàn toàn dựa vào sức người, sức kéo vật nuôi, dựa vào thiên nhiên. Từ đó, năng suất lúa không cao, nhưng người nông dân vẫn bám ruộng, bám đất để sống. Và mùa thu hoạch lúa vào thời điểm giáp tết vẫn là mùa chờ đợi nhất trong năm.

Vì lúa mùa chỉ thu hoạch một lần trong năm, nên sau khi thu hoạch lúa xong thì mùa khô bắt đầu (từ tháng10 năm trước đến tháng tư AL năm sau), một số nông dân đã ươm sẵn các loại hạt bắp, đậu, dưa gang, dưa hấu..để tỉa cây non lên đất ruộng. Sau đó, phủ rơm, giữ độ ẩm của đất cho cây lên; những kinh mương, hầm, đìa là nguồn trữ nước ngọt để tưới.

Sau khi thu hoạch hai vụ màu thì mùa mưa lại bắt đầu (tháng 4 AL). Vài trận mưa đầu mùa làm đất ruộng mềm ra, nông dân cày bừa cho tơi đất. Bấy giờ, chị em tôi hay ra đồng để chờ bắt những chú dế cơm, dế lửa.. về cất nhà bằng hộp giấy cho chúng ở, hái cỏ chỉ làm nệm cho chúng ngủ và cũng để chúng ăn, ngoài ra chúng còn được chị em tôi cho ăn dưa hấu..Tôi cứ nhớ mãi hình ảnh của ba và các anh họ tôi, những người đàn ông làm bạn với đôi bò nhiều ngày liền, họ miệt mài cày bừa, dọn đất trên đồng, chuẩn bị cho mùa vụ mới mà chẳng quản nắng mưa, mồ hôi ướt đẫm.. Lúa được sạ lên đồng sau khi đã ủ lên mầm. Người nông dân lại canh nước, chắt nước cạn mặt ruộng trong vài ngày. Theo mưa, lúa tự lên xanh. Người nông dân chăm sóc lúa bằng cách làm sạch cỏ cho cây lúa sinh sôi. Đến khi nước lên đồng, cây lúa ngậm phù sa lại càng tươi tốt, và lúa cứ lên cao dần theo con nước mà không cần phân bón, thuốc trừ sâu. Đến cuối mùa nước nổi, ngọn bấc se lạnh, nước bắt đầu rút cũng là lúc cây lúa trổ đòng đòng. Nước rút cạn để lại một cánh đồng lúa vừa chớm vàng, nắng cũng vàng hoe. Bấy giờ, mẹ tôi sắp xếp ngày về quê ngoại để thu hoạch lúa, chị em tôi lại náo nức về ngoại để thỏa thích vui chơi!

Sớm tinh sương, chị em tôi chưa kịp ra khỏi mùng thì đàn bò của anh hai - con dì sáu - kêu um..bò..um bò...rân trời. Sau bữa cơm sáng lót dạ, đàn bò theo chân mọi người ra đồng bằng con đường cộ (*).Ngồi trên chiếc xe bò, chị em tôi vô cùng thích thú. Đàn bò thông thả kéo chúng tôi đi, nhưng chị em tôi phải nắm chặt thùng xe, nếu không sẽ bị ngã nhào! Mặt trời đầu ngày chiếu những tia nắng dịu dàng xuống cánh đồng như vẫy tay chào đón chúng tôi.  Xe đi qua những mảnh ruộng vừa được gặt xong còn trơ gốc rạ, dậy mùi thơm. Dọc theo đường cộ, tôi mê mải nhìn những bông hoa dại hai bên đường; màu tím cà của hoa rau muống, màu xanh sắc tím của hoa bìm bìm, màu đỏ thẫm như nhung của hoa bố rừng luôn làm tôi  nhớ nhung xao xuyến..

Phần đất của gia đình tôi nằm giữa cánh đồng. Đây là phần đất ông bà ngoại tặng ba mẹ tôi. Phần đất này liền ranh với đất dì sáu. Anh hai luôn phụ giúp ba mẹ tôi việc gieo trồng và thu hoạch lúa. Xe vừa tới nơi, tôi đã ngạc nhiên bởi khoảng sân rộng, sạch bóng nằm giữa thửa ruộng nham nhỡ gốc rạ.  Màu vàng nhạt của đất ánh lên trong nắng; giữa sân là những đống bã lúa(**) thật to đang chờ ra thóc. Bên góc phải sân, kế bên mương nước là cái chòi lá dưới cây gáo to, đây là nơi để nghỉ ngơi, cơm nước. Dưới mương là cái cầu ván bắc ra giữa mương, nước trong vắt. Bên góc trái sân là một giàn giáo bằng cây, cao khoảng hai mét, dùng để giê lúa khi cây quạt "gió trời" thổi mạnh…

Nắng vừa lên cao, thủ tục cúng bái đất đai thành hoàng cũng vừa xong, các chú bò bắt đầu thực hiện nhiệm vụ của mình: đạp lúa! Dưới sự điều khiển của những người đàn ông lực lưỡng, từng cặp bò cùng quần thảo những đống bã lúa. Tiếng hò hét "ví, thá" vang một góc trời, những đôi bò ngoan ngoãn đi vòng vòng bã lúa..

Mặt trời đứng bóng, bã lúa nát nhừ, lớp thóc dày nằm dưới lớp rơm. Các chú bò cũng mệt nhòai, được đưa vào bóng mát uống nước, nhai cỏ, nghỉ ngơi. Mọi người cũng vào chòi tạm nghỉ. Sau đó, sẽ đến công đoạn làm rơm, giê lúa, vô bao và chở lúa về..

Bấy giờ, mẹ tôi và chị hai đã chuẩn bị sẵn bữa cơm trưa. Chị em tôi cũng được làm "thành viên" chính thức trong bữa cơm. Dưới chòi lá giữa đồng, ngọn Bấc mát rượi như ve vuốt nỗi khổ cực của nhà nông. Những hạt thóc vàng, tròn mẩy đã góp thêm niềm vui cho mọi người, hứa hẹn một mùa xuân ấm áp. Bữa cơm đông vui, nhiều món ăn hơn mọi khi, nhưng với tôi, chén cơm lúa mùa màu hồng nhạt dẻo thơm, nóng hổi ngọt ngào, nồi cá kho tiêu, tô canh bí nấu cùng cá lóc thêm chút sả bầm đã đi theo tôi mải miết. Cái hương vị ấy không lẫn vào đâu được.

Dù bây giờ công việc đồng áng đã nhiều tiến bộ, chiếc máy liên hợp vừa cắt, suốt, vào bao cho lúa đã giúp người nông dân không quá cực nhọc như xưa, năng suất lúa lại cao; hệ thống đê bao, tưới tiêu đảm bảo nên một năm người nông dân có thể canh tác từ hai đến ba vụ lúa. Nhưng trong tôi, giấc mơ về những ngày thơ ấu ấy vẫn hiện về với bao nỗi nhớ nhung da diết. Cuộc sống càng hiện đại, tôi lại càng quý trọng sự cần mẫn chắt chiu của cha ông đối với hạt lúa, ruộng sâu. Họ đã góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc về cây lúa mùa, nét đặc trưng của cư dân lúa nước Tây Nam bộ khi xưa.

      Trong những giấc mơ của tôi, vị ngọt của chén cơm thơm nóng,  mùi thơm rơm rạ, những cánh hoa bố rừng, cái chòi lá giữa cánh đồng mùa Bấc, cái ao nước trong xanh nằm bên cây gáo, những đôi mắt hiền lành của các chú bò, sự vất vả, lam lũ của cha anh luôn hiện về rất thật. Tất cả đã nuôi tâm hồn tôi khôn lớn. Để đến giờ, tôi cứ mãi đi tìm chút hương mùa cũ dù đã rất xa!

                                                                

 

 

 

 

 

5/2020

Thảo Vi

 

____________________________________

(*) Đường cộ: Đường dành để vận chuyển nông sản thường do trâu, bò kéo.

(**) Bã lúa:  Đống lúa còn nguyên thân cây, chờ ra hạt..

(***) “Ví, Thá”: hiệu lệnh cho trâu bò rẻ trái, phải hoặc đi vòng tròn nhỏ, lớn..Do người điều khiển bò phát lệnh.