Nghĩ về sen - tản văn Nguyễn Thành Công

Ít ai không biết đến Sen, một loài hoa thanh tao bừng nụ trắng pha sắc hồng từ mặt nước, thanh thoát vượt lên những chiếc lá xanh rộng dập dờn. Sen - một nét đẹp cổ điển ở Phương Đông, mang tính biểu tượng bởi vẻ đẹp thanh khiết, đi vào thơ ca nhạc họa từ thuở nghệ thuật biểu hiện còn ghi lại trên mành trúc. “Trong đàm gì đẹp bằng sen, lá xanh bông trắng lại chen nhụy vàng, nhụy vàng bông trắng lá xanh, gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn” - những câu in dấu đẹp của một loài hoa trong văn học dân gian Việt, có tính triết lý răn dạy đạo đức qua biết bao đời.

Quả thực Sen đẹp: hãy ngắm xem, dù hoa nở trong hồ con con nơi sân vườn hay chỉ ở một chậu bé, hoặc đầm rộng, nhụy vàng bông trắng lá xanh đều tuyệt một vẻ đẹp thanh tao, trong trắng, mạnh mẽ mà dịu dàng. Từ mặt bùn non có khi khá sâu,  cọng sen không khác hoa súng có quan hệ gần gũi cạnh bên trong phân loại thực vật học, mầm sống vươn dần trong nước, từng chiếc lá non phủ xung quanh thẫm màu từng ngày. Đến độ, búp sen nhu nhú ưởn cái đẹp thanh khiết trên những chiếc lá, và nở hoa. Dưới ánh nắng bình minh, mưa rào, mặt nước lặng hay sóng nhẹ lăn tăn sen lại cho một nhân dáng khác lung linh.

Một dạo đi khỏi Hà Nội theo hướng Đông Bắc  cùng nhóm bạn, ra khỏi ngoại ô chưa bao xa đã thấy dưới những khoảnh ruộng ngăn ngắn tựa bàn cờ thi thoảng có những đầm nho nhỏ toàn sen, hoa nở tự nhiên như hoang dại vậy, đẹp đơn sơ. Ấn tượng sen ở Bắc Bộ đầu tiên đến như thế: sen ở trên đồng ruộng.

Ở thành nội Huế cổ kính thâm nghiêm - nơi từng là đế đô của Vương Triều Nguyễn, trầm tích lịch sử văn hóa sâu dày phảng phất, sen lác đác thưa thớt thôi trong hồ nước Lăng tẩm đền đài rêu cũ. Vài chiếc lá, chút hoa, ngắm không thôi. Vẻ đẹp của Sen đến từ phối cảnh cổ kính của đền đài lăng tẩm, cả không khí tĩnh lặng trầm mặc tạo phong nền cho vẻ đẹp một loài hoa thưa thớt sống ở những chiếc hồ kín được cẩn đá bốn phía, một cái gì đó xưa cũ lắm trùm lên mấy bụi sen… Gọi đấy “sen ở Miền Trung”.

Miền Nam, đến tận cuối đất mặn chát nguồn nước, sen vẫn trồng được bởi công phu lao động tạo nên những chiếc hồ trữ nước ngọt, hay đơn giản chỉ trồng trong chậu. Sen vẫn xanh lá, ra hoa, tốt tươi. Cái khác chính ở chỗ không thể tìm sen mọc như tự nhiên trên đồng hay nơi hồ đá cổ kính, ở trong Nam bà con mình trồng sen như hoa súng vậy thôi, trong các ao nước được đào thủ công. Vẫn là sen song phối cảnh địa lý, phông nền riêng của môi trường mang đến nét khác.

Chưa hết, con người từng nơi đối đãi với vẻ đẹp của sen cũng không đồng: nếu Miền Bắc bà con chuộng sen, mang ra chợ bán, vẽ tranh, thưởng trà bên sen và ướp trà trong hoa sen nữa, đời sống làng gắn với Đình, cây Đa, bến nước và đầm sen. Cảnh bậc cao niên tiếp bạn tri âm, tiểu đồng nhẹ dầm bơi xuồng con hớt từng ngụm nước sương đọng trên lá sen mang vào nấu nước pha trà đã là nét đẹp kinh điển ở đất Bắc. Thưởng trà, thưởng sen thuộc về thú vui tao nhã.

Trong Nam có vẻ như dù thích nét đẹp của sen song gu thẩm mỹ lại có khác đất Bắc. Chuyện tụ năm tụ ba ngắm sen hiếm thấy, và cho dù có ở ngay cạnh hồ sen đang hồi đơm nụ trổ hoa nhiều người cứ vãn có thói quen  ra chợ mua hoa tươi từ Đà Lạt: lay - ơn, cúc, hồng…về cắm trong bình, ít ai mang sen ra chợ bán hay cắm sen trong phòng. Ở quê có một hồ sen chu vi chừng 500 thước, khi hoa bừng nụ cả hồ không thể tính có mấy nghìn hoa sen, còn khi sen tạo hạt trong các đài xanh khi hoa tàn nhìn cùng tuyệt. Nhưng, như đã viết: không mấy ai hái hoa về chưng trong bình, nếu có đấy là mấy cô cậu bé. Nghĩ: giới bình dân trong Nam không mấy mặn mà với sen nếu so với bà con ngoài Bắc hay Trung.

Văn nghệ sỹ, trí thức cũng có khác trong sự thưởng sen. Một dạo quá cà phê Chuông Gió ở phường 5 Cà Mau, một chốn có tiếng trong kinh doanh thức uống đen do một anh vốn là giảng viên trường Dược mở: có rặng trúc, ao nước, gọng vó và xuồng con, nhiều cá cảnh. Các nữ nhân viên mỗi ngày trong sắc áo dài khác nhau tinh tế phục vụ. Ở đấy từng tổ chức một triển lãm ảnh nghệ thuật về sen khá xôm tụ tập hợp nhiều nhiều nhiếp ảnh gia. Sự kiện nghệ thuật như vậy về sen gần như là duy nhất cho đến bây giờ. Anh Sơn chủ quán, giảng viên trường Dược mang tâm hồn nghệ sỹ đã làm được chuyện hiếm hoi.

Thực ra sen không chỉ có mỗi loài “lá xanh hoa trắng lại chen nhụy vàng”, đường từ nội ô Bạc Liêu hướng về Vĩnh Châu có những đầm sen trắng tuyệt mỹ mọc như hoang dại  gần giống hình ảnh từng thấy qua cửa ô tô khi rời ngoại ô Hà Nội, nhưng nay người ta đã đổ đất san lấp xây cất công trình lớn, sen trắng không còn. Trong phân bố, Bạch Liên - sen trắng ấy ít hơn nhiều loài sen “lá xanh bông trắng…”.

Một bậc lão niên từng trãi vẫn du khắp mọi miền, uyên bác thâm thúy, nay ở Sài Gòn, đã nhận xét sâu trong một bài nói chuyện, về sen: ngoài Bắc người ta làm bao nhiêu chuyện vói sen, nào ủ trà, thưởng thức, ủ cốm trong lá sen, trong khi trong Nam cũng có sen bà con mình lại chẳng làm gì hết.

Ngẫm về ý cụ lão niên, đúng là ngay gu thẩm mỹ sự khác biệt vùng miền đã vậy, với loài sen.

Mỗi nơi mỗi khác…

 

 

 

Nguyễn Thành Công