Home »

Nhớ thi nhân Tản Đà - Hữu Du

4/6/14

Tản Đà, tên thật là Nguyễn Khắc Hiếu (19-5-1889), sinh ra và lớn lên trong một gia đình thuộc dòng dõi khoa bảng, làng Khê Thượng, huyện Bất Bạt, tỉnh Sơn Tây (nay là Khê Thượng, huyện Ba Vì, ngoại thành Hà Nội). Cha mất sớm, lúc ba tuổi, ông được một người thân trong họ tộc bảo bọc, nuôi dưỡng nên người.

Ông hấp thụ Nho giáo từ nhỏ. Vốn có tư chất và thông minh, mười tuổi ông đã biết làm câu đối; mười một tuổi làm quen với thơ văn; mười bốn tuổi thông thạo từ chương, thơ phú; mười lăm tuổi được xem là thần đồng thi phú tỉnh Sơn Tây. Tài năng, sáng tạo của Tản Đà được bộc lộ qua nhiều tác phẩm thơ. Một số bài thơ nổi tiếng tiêu biểu được đưa vào sách giáo khoa, giảng dạy ở bậc trung học phổ thông, các lớp cuối cấp, ở miền Nam , thập niên 60, 70. Các bài thơ tiêu biểu, nhiều thế hệ học sinh yêu thích, được trích giảng:
            “Nước non nặng một lời thề
            Nước đi đi mãi không về cùng non
            Nhớ lời nguyện ước thề non
            Nước đi chưa lại non còn đứng trông
            Non cao những ngóng cùng trông
            Suối khô dòng lệ chờ mong tháng ngày
            Sương mai một nắm hao gầy
            Tóc mai một mái đã đầy tuyết sương.” (Thề Non Nước)
*
            “Trận gió thu phong rụng lá vàng
            Lá rơi hàng xóm, lá bay sang
            Vàng bay mấy lá năm già nửa
            Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng!” (Gió thu)
*
            Là đào rơi rắc lối thiên thai
            Suối tiễn oanh đưa luống ngậm ngùi.
            Nửa năm tiên cảnh
            Một bước trần ai
            Ước cũ duyên thừa, có thế thôi!
            Đá mòn rêu nhạt
            Nước chảy huê trôi
            Cái hạc bay lên vút tận trời.
            Trời đất từ nay xa cách mãi
            Cửa động
            Đầu non
            Đường lối cũ
            Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi. (Tống Biệt)  
Giữa lúc dòng thơ cổ điển Việt Nam- chịu ảnh hưởng, ràng buộc nhiều bởi thơ Trung Hoa- đang thoái trào, nhường chỗ cho phong trào thơ mới đang manh nha (1932) thì với văn tài, sáng tạo, cách tân thơ, Tản Đà được giới văn học đánh giá là: “Gạch nối giữa hai thời kỳ văn học cổ điển và hiện đại”. Chính vì, bên cạnh các thể thơ cổ điển, nhiều thể thơ khác do ông sáng tác đã vượt khỏi khung cửa hẹp, gò bó của các thể thơ tứ tuyệt, ngũ ngôn , thất ngôn tứ tuyệt, thất ngôn bát cú…Ông còn là thi nhân đầu tiên làm thơ bằng chữ quốc ngữ thay cho chữ Nôm.
Càng mới mẻ hơn, nội dung thông điệp các bài thơ của ông đã vượt ngoài khuôn khổ các phương thức, nội dung sáng tác sáo mòn “trăng hoa tuyết nguyệt” của thơ Hán văn, thơ cổ điển.Thơ ông phản ảnh một triết lý sống phóng khoáng, mơ mộng, hoài cổ…nhưng đi sâu vào tâm trạng cá nhân: cảm giác chán đời, say sưa, đắm chìm trong “cõi mộng”, trong những mối tình đã phôi pha, trong niềm tiếc nhớ tri âm, tri kỷ. Có đôi lúc lại bám rễ vào hiện thực cuộc sống:
            “Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi
            Trần thế em nay chán nữa rồi
            Cung quế có ai ngồi đó chửa
            Cành đa xin chị nhắc lên chơi. (Muốn Làm Thằng Cuội)
*
            Trời đất sinh ta rượu với thơ
            Không thơ không rượu sống như thừa
            Công danh hai chữ mùi men nhạt
            Sự nghiệp trăm năm nét mực mờ
            Mạch nước sông Đà tim róc rách
            Ngàn mây non Tản mắt lơ mơ.  (Ngày Xuân Thơ Rượu)

            Người đời thử ngẫm mà hay
            Trăm năm là ngắn một ngày dài ghê!
            Còn ai ai tỉnh ai mê
            Những ai thiên cổ đi về những đâu?
            Đời đáng chán hay không đáng chán!
            Cất chén quỳnh riêng hỏi bạn tri âm.
                                                                        (Đời Đáng Chán)
      Chính vì vậy, văn nghiệp của ông được đánh giá cao: “Trong chốn văn đàn, Tản Đà xứng ngôi chủ súy, trong Hội tài tình, Tản Đà xứng ngôi Hội chủ mà làng văn, làng báo xứ này, ai dám ngồi chung một chiếu với Tản Đà” (Nguyễn Tuân). Nhà văn Ngô Tất Tố, bạn thân của Tản Đà cũng dành cho ông những lời ngợi khen đầy thiện cảm mà cũng không ngại ngần gì: “Trong cái trang thi sĩ của cuốn Việt Nam Văn học sử sau này, dầu sao mặc lòng, ông Tản Đà là một người đứng đầu của thời đại này”.
        Không những nổi tiếng với nhiều bài thơ sáng tạo, mới lạ; ông còn là một dịch giả tài hoa trên văn đàn, thơ dịch Đường thi viết bằng tiếng Hán. Lời đánh giá: “Cái công nghiệp của Tản Đà, Nguyễn Khắc Hiếu đối với quốc văn không chỉ là thơ văn trước tác thôi mà thơ văn dịch nữa. Thơ văn dịch của Tản Đà thoát hẳn nguyên văn mà nhiều khi lại bóng bẩy, có âm điệu hơn nguyên văn nữa (GS Trần Thanh Đạm).
            Phù dung như diện, liễu như mi
            Đối thử như hà bất lệ thùy. (Trường Hận Ca - Bạch Cư Dị)     
           
                        Phù dung đó mặt ai đâu tá
            Mày liễu đâu cho lá còn như
                        Càng trông hoa liễu năm xưa
            Càng sôi nước mắt như mưa ướt dầm (Tản Đà dịch)
Có đến hơn một trăm bài thơ Đường được dịch. Bài thơ dịch nào cũng thể hiện bút lực dồi dào, đầy phóng khoáng, sáng tạo, đậm nét Tản Đà.
            Khuê trung thiếu phụ bất tri sầu;
            Xuân nhật ngưng trang thượng thúy lâu.
            Hốt kiến mạch đầu dương liễu sắc,
            Hối phu giao tế mạch phong hầu. (Khuê oán - Vương Xương Linh)

                        Trẻ trung nàng biết đâu sầu
            Buồng xuân trang điểm, lên lầu ngắm gương.
                        Nhác trông vẻ liễu bên đường,
            “Phong hầu” nghĩ dại xui chàng kiếm chi. (Tản Đà dịch))
       Nguyên tác bài thơ Đường quá hàm súc, bay bổng, đa thanh sắc: nội dung miêu tả cuộc sống thường nhật, tình cảm vợ chồng, cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp của một ngày xuân, sự cám dỗ của công hầu danh tước, chiến tranh, sự mất mát ly tán, nỗi than oán…nỗi cô đơn, ân hận của người thiếu phụ vì đã để chồng ra mặt trận!
     Phần thơ dịch của Tản Đà cũng muôn phần trác tuyệt! Từ thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt, Đường thi chuyển sang thể thơ truyền thống lục bát Việt Nam; từ chữ nghĩa trang trọng, hoa mỹ, nghiêm túc của từ tiếng Hán sang ngôn ngữ nhẹ nhàng, uyển chuyển, giàu cảm xúc của từ tiếng Việt (buồng xuân, nhác trông, nghĩ dại xui chàng) mà vẫn không kém phần thi vị.
     Thi sĩ như đã lấy được cái tinh túy của hồn thơ để tái tạo lại thành thi phẩm tiếng Việt, hồn Việt mà vẫn giữ được đầy đủ hồn cốt, ngữ nghĩa, nội dung bài thơ Đường.
            Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,
            Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu.
            Hoàng Hạc nhất khứ bất phục phản,
            Bạch vân thiên tải không du du.
            Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ
            Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.
            Nhật mộ hương quan hà xứ thị?
            Yên ba giang thượng sử nhân sầu. (Hoàng Hạc Lâu - Thôi Hiệu)

                        Hạc vàng ai cưỡi đi đâu,
            Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ!
                        Hạc vàng đi mất từ xưa,
            Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.
                        Hán Dương sông tạnh cây bày
            Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non.
                        Quê hương khuất bóng hoàng hôn,
            Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai! (Tản Đà dịch)
Tản Đà không quá lệ thuộc vào câu chữ, ngữ nghĩa, hình ảnh đối lập, đối xứng trong thơ Đường; thi sĩ đã dịch thoát, dịch bằng sự rung động, đồng cảm của một thi thi sĩ đối với một thi sĩ; của một ngôn ngữ với một ngôn ngữ khác biệt. Bài dịch hay, câu dịch hay, nhẹ nhàng, bay bổng lại rất gần với tâm hồn người Việt, tâm hồn đa cảm của thi nhân Tản Đà…vượt khỏi sự gò bó, khô cứng, hàn lâm của nguyên bản! Thi sĩ đã vừa tái tại, vừa tái sinh hồn thơ từ nguyên tác, thành hồn thơ tiếng Việt, tiếng lòng người Việt.
            Nguyệt lạc, ô đề, sương mãn thiên,
            Giang phong, ngư hỏa, đối sầu miên.
            Cô Tô thành ngoại Hàn San tự,
            Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền. (Phong Kiều dạ bạc, Trương Kế)

                        Trăng tà, tiếng quạ kêu sương,
            Lửa chài, cây bến sầu vương giấc hồ
                        Thuyền ai đậu bến Cô Tô
            Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San. (Tản Đà dịch)
      Tài hoa là thế! Nhưng Tản Đà đã sống những năm tháng cuối đời trong bệnh tật, cay đắng và cùng quẫn! Những dòng thơ dịch tuyệt bút, bằng mồ hôi, bằng máu tim, bằng hồn phách kia không phải là của công việc học thuật, sáng tạo hay thư nhàn…mà là để kiếm sống, là “cần câu cơm” của Tản Đà!! Ông xin hợp đồng và dịch thơ Đường cho báo Ngày Nay. Sau đó, tòa soạn lại giao cho người khác nên việc viết báo  của ông bị ngưng trệ. Ông rời nhà ở ngoại ô vào trọ ở nội thành Hà Nội, khu Ngã Tư Sở. Mở của hàng xem bói tử vi, không có khách! Mở lớp dạy Hán văn cũng không có học trò! Rốt cục do thiếu tiền nhà, bị chủ nhà  đuổi khỏi nhà trọ và tịch thu đồ đạt.
        Nhân kỷ niệm 75 năm ngày mất của thi sĩ Tản Đà (7/6/1939 - 7/6/2014), xin tỏ lòng ngưỡng mộ, tiếc nhớ một thi nhân tài hoa của đất Việt; người đã đặt một dấu ấn quan trọng, mở lối cho thi ca Việt Nam bước vào một giai đoạn mới. Chính ông, chứ không phải là ai khác, đã tạo ra “một sự giao lưu tâm hồn và nghệ thuật giữa các nhà thơ Trung Quốc và nhà thơ Việt Nam, một cuộc đọ sức kỳ diệu giữa thi ca Trung Quốc và thi ca Việt Nam, “mỗi người mỗi vẻ mười phân vẹn mười”.  
       Cuối cùng, xin mượn lời bài thơ sắc sảo, thương cảm của nhà thơ Xuân Sách, khắc họa sắc nét chân dung Tản Đà, một thi nhân tài hoa, lận đận giữa chốn cơm áo chợ trời:
                        “Văn chương thửa ấy như bèo
             Thương cụ gồng gánh trèo leo tận trời
                        Giấc Mộng Lớn đã bốc hơi
            Giấc Mộng Con suốt một đời bơ vơ
                        Ước chi cụ sống tới giờ,

            Chợ trời nhan nhản tha hồ bán văn…”

HỮU DU (tác giả giữ bản quyền)
_____________________________
ĐÓN ĐỌC BÔNG TRÀM CHUYÊN ĐỀ ĐẶC BIỆT
KỶ NIỆM 75 NĂM MẤT NHÀ THƠ TẢN ĐÀ (7/6/1939 - 7/6/2014)
  >> Vui lòng nhấp chuột vào hình ảnh phía dưới để vào mục lục số đặc biệt <<



© Tác giả giữ bản quyền. Vui lòng ghi rõ nguồn Bông Tràm sử dụng lại nội dung này.
Chuyên mục: ,

Comments[ 0 ]


Đăng nhận xét