Home »

Chuyện thời quá khứ - tản văn Nguyễn Kim

8/12/19
Chuyện đất và người năm, bảy chục năm về trước có thể chưa  quá xưa, tôi gọi là chuyện cũ… Gần nhà tôi có một hãng sản xuất tương, nước tương, củ kiệu, chanh muối… Ông bà chủ người Hoa, ra dáng thương gia, tính tình trầm lặng, như đa số người Hoa chuyên tâm làm ăn. Họ có một chiếc xe tải hiệu Thames để vận chuyển hàng lên Sài Gòn, số nhân công khoảng hơn mười người. Tôi chỉ nhớ vài người nhờ vào các đặc điểm, như anh Xồi nói ngọng, chú Lẹ có bàn tay phải cụt ngón trỏ… Chỉ chú Mạnh là tôi nhớ rõ hơn, sau mấy mươi năm vẫn hình dung ra được giọng nói, khuôn mặt của chú. Bọn trẻ trong xóm tôi phá phách ghê lắm, nhưng chú ít khi giận, thỉnh thoảng còn lén cho chanh muối, củ kiệu ăn chơi. Kể lại chuyện cũ, nhớ đâu nhắc đó, nhiều khi không theo tuần tự sự việc, thời gian được.  
Đất đai hãng tương khá rộng, phía trước có trụ cổng bằng cây cao gần  3 mét, chu vi rào kín bằng tre, dây kẽm gai, tôi liên tưởng sự kiên cố này như… pháo đài. Một khoảng sân xi-măng xếp ngang dọc thẳng hàng các khạp sành, giàn vĩ tre  dành ủ, phơi sản phẩm. Kho chứa đậu nành, muối hột cùng bếp lò, lu, khạp, giỏ cần xé… nằm phía sau. Ngay giữa là căn gác gỗ cất kiểu xưa,  trông thô kệch mà vững chãi. Đây là nơi ông chủ nghỉ trưa những lúc không về nhà ở phố chợ. Một bà già lưng hơi gù, tóc xõa trắng, chuyên mặc bộ đồ lụa đen, hình dạng cổ quái khó tả. Bà có nhiệm vụ như gác dan thường xuyên cả ngày và đêm. Bà tên Xí Phò, nghe nói hồi xưa bên Tàu, lúc giặc giã đói kém bà bị bán về gia đình ông chủ, ẳm bồng, trông giữ ông lúc còn nhỏ. Sau đó bà theo sang bên đây, gốc gác lưu lạc, giờ như người nhà tin cậy của chủ. Tôi không biết bà ngủ lúc nào, mỗi lần lén nhìn qua khe rào đều thấy bà tay cầm gậy tre, khập khiễng đi lòng vòng quanh những người thợ đang làm việc. Con chó mực nằm chỗ bóng mát thè lưỡi thở dốc, dõi theo. Trời mưa thì bà choàng tấm nylong đi xem từng dãy khạp, che chỗ này, đậy chỗ kia, thật cần mẫn đến tội nghiệp. Về đêm mới đáng sợ, đối với đứa trẻ mười mấy tuổi như tôi. Nỗi sợ hay kích thích trí tò mò. Trên nóc căn gác, về khuya có con chim cú mèo hay đến đậu, lâu lâu kêu lên vài ba tiếng, nghe sởn gai ốc. Có đêm, tôi cùng đứa bạn làm gan lần mò tới khoảng rào gần căn gác gỗ. Nhìn vào thầy gian dưới có bóng đèn điện tròn chiếu ánh sáng vàng oạch, tù mù. Trên gác có cây đèn bão cạnh lư hương thắp mấy cây nhang, gió thoảng lập lòe. Bà Xí Phò từ đâu đột ngột xuất hiện, cách chúng tôi chừng mươi bước chân. Hai đứa lặng người, cầm chặt tay nhau. Trong cảnh tranh tối tranh sáng, bà ngước nhìn khoảng trời chi chit ánh sao rồi cất giọng khàn khàn, bà… hát. Tôi chẳng biết tiếng Tàu, nhưng âm điệu trầm bỗng, ngân nga ngắt quãng, dịu vợi mà thê thiết, khiến lòng mình như mềm đi, như cảm thông, mà thật sự nghe buồn, buồn lắm. Hát một lúc, bà chậm rãi đi về căn gác, giọng nhỏ dần, chỉ nghe tiếng gậy tre khua lọc cọc. Sau này lớn lên, có lúc tôi ngẫm nghĩ mà thương cho bà Xí Phò. Cuộc sống trôi nổi, tha hương đất khách, cội nguồn là đâu? Có lúc nào bà hồi tưởng lại đời mình, hay vật vờ như chiếc bóng, cam phận nô bộc.  Con người thường ai cũng có nỗi buồn riêng, may mắn thố lộ ra được thì cũng nhẹ lòng. Đàng này bà một thân cô quạnh, không người chia sẻ, tâm tư u uất, chỉ biết ngô nghê bày tỏ cùng đất trời mang mang xa tít!  
Có một dạo, bọn trẻ trong xóm tôi nghịch phá hãng tương đến độ quá quắt. Giữa trưa nắng, thợ đang làm thì nấp xa xa dùng ná thun bắn đá vào tới tấp. Các ông thợ phải đội nón cối nhựa, sợ trúng đầu. Được vài bận thì có người bị đổ máu: bà Xí Phò. Thấy mọi người xúm quanh xem, băng vết thương cho bà già, bọn chúng tôi sợ mất hồn vía, ném hết ná thun xuống sông. Chiều sau, mấy đứa đang ngồi chơi ở sân nhà tôi thì bất chợt chú Mạnh bước vào, chìa cho một bịch chanh muối. Chú nhìn từng đứa rồi ôn tồn nói:   
- Bà Xí Phò bị trúng viên đá lổ đầu, sốt cả đêm… nhưng giờ chắc không sao. Bà già xa xứ không con cháu, đáng thương chưa? Anh muốn các em đừng chơi vậy nữa, tụi anh có việc làm yên ổn mới có tiền nuôi cha mẹ, lo cho vợ con… Chớ bị phá phách hoài, ông chủ bớt việc thì tụi anh biết sống sao đây?  
Cả đám ậm ừ im lặng, rồi ngước nhìn anh như hối lỗi. Anh Mạnh cười xòa, thân thiện vỗ đầu từng đứa trước khi bước ra. Từ hôm đó, chúng tôi không còn phá phách hãng tương nữa, có khi còn qua xem thợ đóng khạp tương, trám vôi, dán nhãn, chuyển  xe tải lên Sài Gòn. Bà Xí Phò vẫn lặng lẽ qua lại, gậy tre trong tay, mắt ngó bọn tôi dè chừng…  
Hàng năm, khoảng đầu tháng chạp hãng tương có lệ đem biếu mươi nhà lân cận chút ít sản phẩm họ làm ra: khạp tương nhỏ, củ kiệu, nước tương… Nhà tôi cũng được nhận món quà ấy và chiều đó ba tôi tặng lại ông chủ cặp rượu nếp nấu nhà, biểu tôi đi. Ông chủ vui vẻ nhận, cười ha hả, luôn miệng nói tiếng Tàu pha tiếng Việt chưa sõi. Anh Mạnh đang soạn sành đóng gói thùng quà khá lớn, ngoài thắt dây vải đỏ rất trang trọng, quay sang tôi “thông dịch”: “Ông chủ nói rất cảm ơn ba em… chúc em học giỏi, sau này làm… quan lớn!”. Tôi ngượng ngùng, cúi chào rồi chạy về ngay…    
Những ngày cận Tết, không khí chuẩn bị vui rộn ràng, náo nức làm sao. Nhưng năm ấy, cả nhà tôi không đi đâu xa vì có biến động lớn. Cái bót kiểm soát cây cầu đường lên Sài Gòn bị phía “bên kia” bất thần tấn công, đánh sập lúc nửa đêm về sáng. Đạn pháo từ quận bắn lên chừng mươi loạt, ánh chớp lòe sáng từng lúc. Cảnh sát, lính tráng chia từng toàn đi lùng sục khắp nơi. Sáng mùng hai Tết, tôi cùng má định sang nhà ngoại thì nghe ì ầm tiếng xe nhà binh thắng gấp, đỗ trước hãng tương. Sáu người lính lăm  lăm súng trên tay đạp cửa xông vào, xô ngã các giàn phơi, xốc tung những bao đậu nành để lục soát. Hai người mặc thường phục hầm hầm kéo lôi anh Mạnh từ nhà sau lên. Anh mặc áo thun, quần ka ki rách gối, một bên mắt sưng vù, hai cánh tay trần lem lấm nước tương, chắc anh đang khuấy trộn dỡ chừng. Họ tấn anh vào vách, thô bạo bẻ ngoặt tay ra sau để trói. Anh mím môi, khẽ cau mặt có lẽ vì sư đau đớn. Tiếng chửi rủa, đe dọa át cả những lời xì xào bàn tán của bà con trong xóm đang tò mò đứng xem. Đột ngột, bà Xí Phò huơ gậy, khập khiễng chen vào, vói tay khăn lau vội mặt, rồi đến hai tay bẩn của anh Mạnh. Một tên lính hằn học xô bà loạng choạng, quát mắng:   
- Đi chỗ khác… Con mẹ Tàu già khùng… bẩn thỉu!  
Trước khi lùi ra, bà Xí Phò nghiêng mặt ngó tên lính với  ánh mắt cứng cỏi. Con chó mực bên chân nhe răng hộc lên một tiếng khàn đục, tên lính giật mình suýt buông rơi khẩu sung. Mọi người im lặng, ngạc nhiên chứng kiến cử chỉ đầy tình người của một bà già sống cuộc đời thấp kém. Bọn lính áp giải anh Mạnh lên xe bít bùng, anh còn kịp cúi đầu mấy lần chào từ giã bà con trước khi xe chuyển bánh. Lòng tôi bùi ngùi, buồn khó tả…  
Chuyện anh Mạnh bị bắt, tôi nghe ngóng được đôi chút. Anh hoạt động hợp pháp cho “bên kia”, nhiệm vụ tìm hiểu về quân số, cách bố phòng của cái bót đầu cầu, đường lên Sài Gòn. Gần Tết, anh dùng cớ mang quà của hãng tương biếu để vào bót quan sát lần cuối, chuẩn bị cho trận đánh thắng lợi. Bọn an ninh điều tra nhanh và anh không thoát được. Ông chủ hãng tương và những người làm công bị cảnh sát mời lấy lời khai liên tục, phải lo lót số tiền lớn mới yên. Bọn trẻ chúng tôi giờ đã học Trung học, ít tụ họp lêu lổng như trước, gần như quên chú ý đến sinh hoạt của hãng tương. Những đêm học bài khuya, thỉnh thoảng tôi vẫn còn nghe bà già Tàu hát, tiếng được tiếng mất. Riết rồi mặc nhiên coi như bà tồn tại mãi, lạ chưa? Mà chẳng biết bà Xí Phò này bao nhiêu tuổi. tám mươi hay tám lăm?
… Tháng tư năm một chin bảy mươi lăm, hãng tương đóng cửa ngừng hoạt động. Chiếc xe tải hiệu Thames bị trộm gỡ lấy máy móc, cả bốn bánh xe. Kho nguyên liệu cùng vật dụng cũng lần hồi bị lấy sạch. Tới tháng mười, cả gia đình ông chủ năm người cùng bà Xí Phò đã tìm cách vượt biên bằng đường biển, Rồi qua nguồn tin chính xác thì chuyến tàu ấy đang lênh đênh trên biển thì gặp nạn rất thê thảm: bị bọn cướp biển, tấn công, hãm hiếp, giết chóc và đánh chìm tàu. Nhà ông chủ hãng tương chết toàn bộ, mất xác. Tháng này chướng non, có chăng gió mùa Đông bắc đưa giúp vong linh họ về quê hương? Chủ đất trưng giấy tờ sở hữu nhận lại đất trước kia cho hãng tương thuê. Trong ba ngày đã dọn trống trải tất cả và tiến hành tháo dỡ căn gác gỗ. Rác rưởi, đồ lặt vặt, quàn áo cũ  chất đống đốt bỏ, ngọn khói bốc cao. Tôi đứng xem, vừa thoáng thấy cây gậy tre của bà Xí Phò bỏ lăn lóc, định đến nhặt thì một anh nhanh tay vất vào đống lửa, tí tách thành than tro, nhẹ nhàng bay theo gió…    
Ký ức một thời ấy đeo đuổi tôi rất lâu, chen lẫn hoài niệm có chút trắc ẩn, cho những phận người, những kiếp đời không như ý. Có đêm mưa khuya thao thức, tôi ngồi rất lâu trông qua hãng tương cũ, đã xây dựng mới. Bóng tối nhòa nhòa hoa mắt. Như thấy lại căn gác gỗ, những con người từng biết… và như nghe lại giọng rền rĩ của bà già Tàu, giờ phiêu dạt đâu ngoài biển Đông, lưng gù không còn gậy tre chống đỡ…





Nguyễn Kim
© Tác giả giữ bản quyền. Vui lòng ghi rõ nguồn Bông Tràm sử dụng lại nội dung này.
Chuyên mục: , ,

Comments[ 0 ]


Đăng nhận xét