Home »

Con dê trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao - Lê Xuân

12/2/15
Trong 12 con giáp, Dê đứng hàng thứ 8, sau Ngựa, trước Khỉ. Dê được lấy làm đối tượng cho rất nhiều câu ngạn ngữ, tục ngữ, thành ngữ, ca dao sinh động. Từ đó ám chỉ vào con người để nhằm dạy bảo, phê phán, khen chê làm người với người sống tốt đẹp hơn.

Câu "Bán bò tậu ruộng mua dê về cày" mỉa mai cách thức làm ăn trái khoáy không biết tính toán hoặc bỏ vật hữu ích để chuốc lấy thứ chẳng ra gì. Khi đánh giá một người hay kể lể tản mạn, dài dòng huyên thuyên những chuyện lặt vặt, vớ vẩn người ta bảo: "Cà kê dê ngỗng". Để nhìn nhận coi hai chuyện, hai sự việc, sự vật chẳng khác gì nhau mấy, tục ngữ có câu: "Máu bò cũng như máu dê". Câu: "Giàu nuôi chó, khó nuôi dê, không nghề nuôi ngỗng" là kinh nghiệm lựa chọn những hoạt động phù hợp với năng lực, hoàn cảnh. 
“Mười dê chín người chăn”: để chỉ một sự việc mà nhiều người giành nhau làm.
“Nuôi dê được cắt lông”: chịu khó làm việc thì được thu lợi. 
“Đuôi dê ngắn không đủ che đằng sau”: chỉ việc làm quá sức mình. 
“Dê khoác áo cọp”: mượn oai kẻ khác để dọa nạt, đánh lừa người.
 “Ném chó bằng bánh bao nhân thịt dê”: cái gì đưa ra không bao giờ lấy lại được. 
“Nộp dê cho sói”: đưa người vào cõi chết hoặc tìm đến sự nguy hiểm. 
“Sói nuôi dê”: chỉ sự việc không bình thường, không có mục đích tốt. 
“Mất dê được bò”: biến việc rủi thành điều may mắn.
 “Máu bò cũng như tiết dê": chỉ việc nhìn nhận hai chuyện, hai sự vật chẳng khác gì nhau mấy.
Trò chơi  “Bịt mắt bắt dê” có nhiều thú vị đối với trẻ con và người lớn, nam nữ thanh niên có dịp tiếp xúc để “cọ sát”, tìm hiểu nhau:
                                 Chơi trò bịt mắt bắt dê
                  Để cho cô cậu dễ bề... với nhau.
Ai sinh vào năm dê đều mang tuổi Mùi. Đây là hình ảnh một cụ dê:
                               Tuổi Mùi là con dê chà
                        Có sừng, có gạc, râu ra um sùm.

Tuổi Mùi là tuổi tốt, dù mang tiếng là dê, nhưng dễ dựng vợ gã chồng. Do đó, ai cũng thích tuổi Mùi:
                               Người ta tuổi Ngọ, tuổi Mùi
                      Em đây xấu số bùi ngùi tuổi Thân.                               

Tuy đứng sau con ngựa, nhưng con dê cũng biểu tượng sự sung túc, mang nhiều sức sống cho con người ấm no, hạnh phúc:
                              Năm Ngọ, mã đáo thành công
                       Năm Mùi, dê béo, rượu nồng phủ phê.

Dê béo là dê thịt ngon nhất, một món ăn khá hấp dẫn được kể một trong ba cái thú vị mà con người ca ngợi:
                                   Thế gian, ba sự khôn chừa
                        Rượu nồng, dê béo, gái vừa đương tơ.

Người ta cũng thường liên hệ giữa con dê và người có máu dê. Bà con thường chỉ trích và cảnh cáo những kẻ già đa tình hay sàm sỡ một cách bừa bãi, có ngày gặp tai nạn:
                                   Dê sồm ăn lá khổ qua
                        Ăn phải sâu rọm, chết cha dê xồm.

Thói dê của bọn tình ái lung tung, hoang tàng bị người đời nguyền rủa khá nặng nề:
                                   Phụng hoàng đậu nhánh sa kê
                      Ông thần không vật mấy thằng dê cho rồi.

Trong dân gian, từ Dê đã biến dạng thành De. Chữ De gốc từ Dê mà thôi, nó làm cho ngôn ngữ thêm phong phú, trữ tình:                  
                                  Cam sành lột vỏ còn the
                        Thấy em còn nhỏ anh de để dành.

Trong điêu khắc, bài ca dao về anh thợ mộc cũng có chỗ đứng của Dê, vì con Dê là một trong ba con vật "tam sinh" (bò, heo, dê) trong các lễ tế thần:
                                 Bốn cửa anh chạm bốn dê
                        Bốn con dê đực chầu về tổ tông.

Nhằm mỉa mai bọn gian thương bất chính, thành ngữ có câu: “Treo đầu dê bán thịt chó” chỉ sự không thống nhất giữa nội dung và hình thức, nói một nơi làm một nẻo, nói và làm không ăn khớp với nhau. Hoặc:
                                   Chớ quen bán chó mua Dê.
                           Vui cùng hạc nội, ham chi gà lồng.

Khi đã yêu thì nhất định tiến tới hôn nhân, cưới xin hẳn hoi, cho rỡ ràng hai họ, một chàng trai giới thiệu lễ cưới,  trong đó có Dê:
                                    Cưới em tám vạn trâu bò
                             Bảy vạn dê lợn, chín vò rượu tăm.

Dê chỉ chứng tỏ sức khỏe qua một phương diện thôi, nhưng về các mặt khác như lao động thì rất bê bối, nên thế gian có câu chê trách:
                                           Em tôi buồn ngủ, buồn nghê
                                Bán bò làm ruộng, mua dê về cày
                                          Đồn rằng dê đực khỏe thay,
                                Bắt ách lên cày, nó lại phá ngang.
Ngày xuân bên ly rượu, chén trà bàn thêm về hình ảnh con Dê được dân gian cảm nhận qua những câu thành ngữ, tục ngữ, ca dao… ta càng thấy những mặt tốt, xấu của con người với bao điều thú vị. Từ đó giúp cho chúng ta sống tốt hơn, nhân văn hơn.

LÊ XUÂN
__________


ĐÓN ĐỌC BÔNG TRÀM CHUYÊN ĐỀ ĐẶC BIỆT
CHÀO XUÂN ẤT MÙI 2015 & NGÀY THƠ VIỆT NAM LẦN XIII
>> Vui lòng nhấp chuột vào ảnh để về mục lục chuyên đề đặc biệt << 


© Tác giả giữ bản quyền. Vui lòng ghi rõ nguồn Bông Tràm khi sử dụng lại nội dung này.
Chuyên mục: ,

Comments[ 0 ]


Đăng nhận xét