"Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở" - tạp văn Nguyễn Thành Công

Hồi thi THPT (hệ bổ túc), chúng tôi làm đề Văn phân tích “Tiếng  hát con tàu” của nhà thơ Chế Lan Viên: “Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở; Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn…”, một đề hay, giàu sức gợi và có nhiều đất để viết bởi “đụng” đến tâm tư tình cảm hầu như của mọi người. Không xét hay câu thơ ấy trong ý tứ chung của toàn bài thơ, xét riêng chỉ hay câu thôi để lan man về một quy luật tình cảm của con người trong đời thường: khi qua rồi, mất đi, xa cách… con người mới nhận ra tròn trịa đủ đầy tình của mình với chủ thể đã vơi vắng kia do khoảng trống để lại trong long, hóa thành  tâm hồn.

Có nhiều ví dụ thực tế: Cụ Nguyễn Thị Bình đã tám mươi tuổi sống ở một con hẻm thuộc thị trấn Miền Tây, từ năm 1973 cho đến nay. Không hiểu sao Cụ hầu như không thích ai, nhắc đến láng giềng nào cũng đầy thói hư tật xấu cùng kỷ niệm không vui. Câu cửa miệng cụ thường nói: “Phải biết vậy hồi đó mua đất chỗ khác”. Nói vậy thôi, nhưng cụ chưa từng rời nơi ở trong ngõ hẹp ấy. Rồi một ngày Cụ vì lý do sức khỏe phải bứt khỏi hẻm nhỏ chừng tháng trời, tai không phải nghe hàng xóm moi móc nhau chưởi rủa, cũng xa tiếng đám nhóc mình trần quậy phá suốt ngày đêm, tiếng động cơ xe hơi ngay cạnh cùng xưởng cơ khí  ầm ĩ liên tục… Cụ sống ở một nơi khác đủ tiện nghi, khoáng đãng, với những hàng xóm mới tinh. Nhưng, ráng hết sức được chừng tháng, cụ một hai đòi về hẻm nhỏ, và khi xuống xe chạm chân chốn than thuộc gần hết đời người, cụ hỏi liền khắp lượt những người hàng xóm: Thành Hiếu khỏe không, con Tư bán được hôn và… Chưa bao giờ cụ quan tâm như vậy với những láng giềng ở hẻm đầy khó chịu. Chính sự xa cách, thoát ly giúp cụ nhận ra cái tình hàng xóm láng giềng, sự thân thuộc. Một câu chuyện tích cực, vui. Với cụ già, con hẻm bây giờ đày ắp yêu thương…

Anh Năm Phát, 52 tuổi, ở Lấp Vò - Đồng Tháp, một người từng trải, đi nhiều. Ở nơi nào, khi Sài Gòn, Tiền Giang lúc tận Miền Trung, có độ sang tận CPC theo nghề mộc gia truyền, lui cui chí thú làm ăn, có lúc thấy “chỗ nào như chỗ nấy”, nhưng khi rời xa thật xa, “nhớ lắm chú, từng căn nhà, mấy đứa nhỏ, bờ vườn con kênh…” - anh nói. Tâm lý ấy mang tính chung. Cô giáo Khánh Vy trong nghiệp sư phạm đã phải thuyên chuyển tới bốn lần về đủ lý do chung và riêng, và mỗi lần rời xa ngôi trường gắn bó đến nhiệm sở mới “cứ như bứt ruột giằng đi, nhớ ngày đêm từng đứa học trò, quán cóc, cổng trường…”, trong lòng cô giáo yêu nghề ấy có bao nhiêu ngôi trường sống động.

Thực ra, góc phố, mấy căn nhà nghèo trong hẻm, mấy đứa nhóc mình trần giỡn dưới mưa…  nhìn thô nghĩ vụng cũng thường thôi có chi mà nhớ dữ vậy! Không, tình cảm con người vậy, nhớ mọi thứ da diết khi xa cho dù chẳng sang cả gì theo góc nhìn của ai đấy. Chú Bảy Xệ, gần 90 tuổi, từ Cà Mau sang định cư bên Canada đã hai mươi năm có hơn, cứ nằng nặc con cháu về VN nhớ chụp hình cây cầu gần chợ ngày bé chú tắm, khúc lò bún, hay cội cồng già… Bác nhớ lắm những điều dung dị, con cháu vâng dạ cho bác vui chứ mấy chục năm rồi vật đổi sao dời làm gì còn cảnh cũ mà chụp? cảnh ấy in trong tâm khảm bác không hề xuy xuyển.

Tình cảm nó vậy, nên khi nhìn xung quanh, hít thở đời thường, cảm thấy trân quý và yêu thương hơn? Để khỏi phải chờ khi  rời xa mới nhận ra điều trân quý.

Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn.

 

 

 

Nguyễn Thành Công