Home »

“Dấu xưa” trong thơ Mã Giang Ba - Trầm Thanh Tuấn

8/11/19
Từ những năm ngồi trên ghế nhà trường, những năm tháng trên giảng đường đại học, văn chương trung đại luôn là một niềm đam mê lớn của tôi. Những vần thơ của Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương... luôn xanh tươi trong tâm hồn tôi, trên những bước đường giảng dạy văn chương trong nhà trường phổ thông của tôi. Có lẽ vì điều đó mà khi đọc thơ mã Giang Ba, tôi một cảm tình đặc biệt, bởi vì trong hồn thơ của người con sông Mã ấy luôn phảng phất một nét hoài cổ, một chút u hoài xưa cũ xuyên thấm vào từng dòng thơ.
Lần giỡ từng trang thơ của thơ của Mã giang Ba, ta dễ gặp những tựa đề "Dấu xưa", "Hoài niệm mùa xanh", "Hoài niệm tháng năm", "Hạ xưa", "Mùa hương xưa", "Gỗ đá hoài xuân". Ngày trước, chưa biết mặt, chỉ biết anh qua những bài thơ xuất hiện trên văn nghệ Trà Vinh, tôi đã rất ấn tượng với bút danh Mã Giang Ba, sóng sông Mã. Đọc thơ anh nhiều càng quý hơn, xót xa hơn cho nỗi lòng của người tha hương luôn đau đáu về nơi chôn nhau cắt rốn:
Thấm vào thịt da phù sa sông Mã
Có vị chua vị mặn đồng phèn
Có bóng mẹ chong đèn mùa lũ
Có bàn tay cha vạm vỡ can trường.
 Đọc những dòng thơ trong bài thơ "Đất gọi", tôi đã đắng lòng trước những câu thơ da diết nỗi niềm:
Chẳng nói gì, tiễn con đi
Mẹ tôi nhón tay xuống đất
Lấy ít phù sa hòa vào bát nước.
Giản dị, lạ kỳ
Đất chảy vào mạch tim tôi hừng hực
Như máu thần tiếp sức
Bước chân người đi xa.
          Hình ảnh xúc động này liên quan đến một tập quán cũ nơi quê nhà. Người ở lại mong người ra đi "giữ chút quê nhà" để khi đến vùng đất mới không bị bệnh vì phong thổ khác. Ngoài cái ý vị mộc mạc ấy mà bà mẹ quê đã gửi gắm một niềm tin tuyệt đối, tôi còn thấy ở đó biết bao nhiêu nước mắt, biết bao nhiêu sự xót xa.
Những vần thơ tự thuật của Mã Giang Ba luôn là những vần thơ có sức ám ảnh lớn trong tôi. Thơ anh mang thân phận ly hương đau đáu:
Non mười năm xa cách
Đau đáu lòng quê đất gọi người
(Đất gọi)
Vì phận người, vì cuộc đời, anh lại phải vào Nam trong dặm dài cõng chữ đến với những tâm hôn non dại bé bỏng ở một miền xa nơi phương Nam heo hút để những vần thơ ngậm ngùi:
Nay tôi lại đi xa
Bàn chân thăm đồng còn lấm đất
Áo tắm sông còn dính phù sa
Vẫn tự nhắc mình một điều duy nhất
Hãy đừng rửa chân
Hãy đừng phơi áo.
(Đất gọi)
Anh làm thơ, có khát vọng tạo dựng được một góc riêng, một phong cách được khẳng định:
Mười năm tập làm thơ
Mong ngày ngồi chiếu giữa
Với mong muốn "ngồi chiếu giữa" của tao đàn. Đừng vội nghĩ anh háo danh, ngông ngạo. Bất kỳ một người sáng tạo văn nghệ nào khi bước vào trường văn trận bút chẳng muốn tạo dựng cho mình một chỗ đứng vững chắc trong lòng người đọc. Đây là khát khao chân chính của những con người muốn cháy hết mình cho nghệ thuật, cho thi ca. Tuy nhiên  anh vẫn ý thức trọn vẹn phận thơ của một người thơ ở tỉnh lẻ!
Tao đàn không còn chỗ
Bút với đèn ngẩn ngơ!
Để rồi anh nhận thức được một hiện thực trói buột cuộc đời của người sáng tạo nghệ thuật trước gánh nặng cơm áo gạo tiền:
Mười năm tỉnh một cuộc chơi,
Vũng lầy cơm áo trói đời tài hoa.
Đọc thơ anh, tôi thấy trong anh có nhiều điều mâu thuẩn. Lúc thì tôi thấy anh "kiêu bạc" với  những vần thơ "ngông":
Có khi ngẫm tự khen mình
Cái men kiêu bạc coi khinh bạc vàng
Giắt lưng vài chữ làm sang
Câu thơ con cóc nghênh ngang với đời.
Lúc lại thấy anh ngậm ngùi cho phận đời bất đắc chí.
Có đêm lần đốt ngón tay
Tính xem đã mấy tháng ngày tiêu hoang
Bước chân sinh kế long đong
Hùng tâm tráng chí cũng xoàng xĩnh thôi!
(Có khi)
Trong bộn bề của cuộc sống hôm nay, "văn chương hạ giới rẻ như bèo", thế nên với người làm thơ, "bước chân sinh kế" đã trở thành một gánh nặng, ít ai sống được bằng nghề viết văn làm thơ. Nhưng trên hết, dù trong hoàn cảnh nào anh vẫn giữ được cái khí khái của người cầm bút. Anh gọi mình là người tài hoa "Vũng lầy cơm áo trói đời tài hoa", là người có "hùng tâm tráng chí",  là người có "men kiêu bạc ". Tôi thấy anh rất gần với các nhà nhà nho tài tử ngày xưa.
Là người hoài cổ, thế nên cảm hứng lịch sử luôn là một cảm hứng lớn trong thơ Mã Giang Ba. Anh thể hiện sự chiêm nghiệm của mình trước những chiến công của dân tộc, khi lại đắm mình trong những suy tư trước số phận của những nhân cách lớn nhưng có cuộc đời long đong bất hạnh, bất đắc chí. Viết về đề tài chiến tranh với một người chưa nằm trong cuộc chiến, để viết hay viết xúc động, là một thách thức lớn. Tôi thích bài "Tản mạn tháng Tư" của Mã Giang Ba, một bài thơ hai tiêu biểu cho đề tài này. Trong "Tản mạn tháng Tư" anh dựng không khí, anh liên tưởng, anh triết luận tạo nên âm điệu sinh động. Những câu thơ tài hoa, đầy sức ám ảnh:
Tháng Tư
Mẹ già ngồi bên thúng vá
Bầu trời quê rách nát mây giông
Lặng thầm sợi tơ sợi tóc
Đường chỉ nào luồn vết sẹo vào trong
Những người vợ hiền như hoa gạo hoa vông
Hừng hực chờ chồng
Lặng im hóa đá.
(Tản mạn tháng Tư)
Câu thơ "Đường chỉ nào luồn vết sẹo vào trong" là một câu thơ hay, giàu liên tưởng.
Chiến dịch Điện Biên Phủ lừng lẫy địa cầu đã ghi một dấu son chói lọi vào lịch sử dân tộc. Trên địa hạt văn chương, chiến dịch Điện Biên Phủ là một đề tài có sức hấp dẫn lớn đối với người cầm bút. Cũng viết về Điện Biên Phủ nhưng ngòi bút Mã Giang Ba không hướng tới những bức tranh khái quát rộng lớn về cuộc chiến thắng thần thánh ấy của dân tộc mà anh lại tập trung khắc họa hình ảnh chiếc xe thồ, một kỷ vật giản dị nhưng lại khiến ta nhắc nhớ đến sức mạnh vô song của cả dân tộc:
Năm chục năm rồi bao nhớ bao thương
Những chiếc xe thồ trên đường chiến dịch
Đánh cược thời gian bằng niềm tin cổ tích
Đánh cược kẻ thù bằng lưỡi búa Thạch Sanh.
(Chiều Điện Biên trên chiếc xe thồ)
Chiếc xe thồ đơn sơ nhưng đã đi vào lịch sử, mang vẻ đẹp của sử thi:
Xe ta thồ hàng thồ cả ánh sao khuya
Thồ cả hậu phương tình quê nghĩa xóm
Qua đồng Mường Thanh tới vùng Hồng Cúm
Qua bùn lầy châu thổ đến trung du.
Để rồi khi làm xong nhiệm vụ nó nép mình trong ký ức, chỉ được lần giỡ bên những mái đầu đã pha sương khi nhắc lại chuyện chiến trường:
Bạn cũ vài người thi thoảng gặp nhau
Kể chuyện chiến trường mái đầu bạc trắng
Chiều Him Lam chẳng bao giờ tắt nắng
Sau chiếc xe thồ chiến thắng lại về theo.
Trong số những tài hoa kim cổ, Mã Giang Ba đặc biệt hâm mộ Nguyễn Du. Hậu thế có nhiều thơ hay viết về Nguyễn Du, trong những bài thơ hay ấy, Mã Giang Ba cũng có những cảm nghĩ riêng, tôi nghĩ bấy nhiêu đó thôi, Mã Giang Ba cũng đã làm ấm lòng Tố Như để bên kia thế giới, người thơ Tiên Điền sẽ không mãi băn khoăn "Không biết ba trăm năm lẻ nữa – Người đời ai khóc Tố Như chăng" (2)
Kẻ yêu thơ nào mấy ai ngờ
bữa Nguyễn Du mang khát vọng tự do vào cung cấm
Tự Đức đập bàn đòi đánh mấy trăm roi
người thơ thành thiên cổ
nhà vua tự đánh mình.
(Gặp Nguyễn Du bên bến Văn Lâu)
  Đọc câu thơ này làm tôi nghĩ đến một giai thoại. Khi vua Phổ sắp qua đời, ông gọi Mô-da đến và ông nói đại ý "Ta tượng trưng cho sức mạnh ngươi tượng trưng cho nghệ thuật. Sau khi ta chết đi hậu thế sẽ quên ta mà nhớ mãi nhà ngươi". Đây là những lời minh triết của một vì vua sắp từ giã thế giới này như chứng mimh một chân lý: Sức sống bất diệt của nghệ thuật. Thế nên mặc dầu vì câu thơ tạc tượng Từ Hải lồng lộng giữa trời tự do "Trên đầu nào biết có ai là gì" mà Nguyễn Du bị Tự Đức đòi nọc ra đánh (Lúc này nguyễn Du đã qua đời). Thế nhưng sau những ba đào của lịch sử, Nguyễn Du lại sống mãi trong lòng dân tộc chính nhờ với những vần thơ như thế.
Mã Giang Ba có nhiều bài thơ được gợi hứng từ đỉnh cao văn chương trung đại việt Nam, "Truyện Kiều". Tôi có ấn tượng rất sâu sắc với những bài thơ như thế của Mã Giang Ba. Tôi có cảm giác khi những cảm xúc của anh được cộng hưởng với nỗi đau của những nhân vật trong "Đoạn trường Tân Thanh" thường giúp anh sáng tạo nên những vần thơ có chiều sâu, gợi được nhiều suy tư trong lòng người đọc. Anh rất hay tìm thấy sự đồng điệu với Kiều, người ca nhi tài hoa bạc mệnh bậc nhất trong văn chương thời trung đại. Trong bài thơ "Mộng Nghi Xuân" anh tự đồng nhất mình với thân phận nàng Kiều:
Câu thơ chạm nỗi niềm xưa
Người đi thôi đã... bây giờ là tôi
Ngập ngừng chiếc lá muốn rơi
Mùa thu như cũng khóc người thiên thu.
Người làm thơ sáng tác được bài thơ hay, đoạn thơ hay là một niềm hạnh phúc. "Mộng Nghi Xuân" là một bài thơ hay mà đoạn thơ đang dẫn lại là đoạn thơ tài hoa bậc nhất trong toàn bài. Tôi đọc thấy sự đồng cảm đến tận gốc rễ nỗi đau của Kiều qua cái nỗi niềm tương lân của người đồng cảnh. Hiểu phận đời tha phương đầy trắc trở của anh, đọc câu thơ "Người đi thôi đã... bây giờ là tôi" mới thấy thấm thía biết chừng nào.
Ở bài thơ "Lời cầu cho em" lại là một sự đồng cảm khác. Xưa Kiều đã đẫm lệ xót thương cho phận mõng cùa Đạm Tiên khi nàng "Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương" và trong tiết thanh minh nàng quạnh hiu trong cảnh "Sè sè nắm đất bên đường – Dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh". Nay Mã Giang Ba trước nắm mộ vô chủ cũng lại thảng thốt:
- Em không phải Đạm Tiên
Sao ta lại hóa Kiều ?
Anh có nhiều năm giảng dạy "Truyện Kiều", đặc biệt là đoạn trích "Kiều ở lầu Ngưng Bích", tôi đồ rằng khi sáng tác bài thơ "Bóng Thu", anh đã viết bằng những đồng cảm sâu xa trước nỗi cô đơn tê tái mà Kiều phải chịu đựng trước khoảng không hoang vắng tịch liêu ở lầu Ngưng Bích:
Cánh chim nào giữa mù khơi,
Dường như cũng kiệm chút lời gọi nhau.
Ngưng Bích lâu. Ngưng Bích lâu,
Bốn trăm năm trước mối sầu Kiều nhi.
Phải chăng vì lẽ này mà nhiều bài thơ của Mã Giang Ba đằm sâu hơi thở của "Truyện Kiều", trở thành một phong cách đặc thù dễ khu biệt với các tác giả thơ khác của tỉnh nhà?
Khuất Nguyên, nhà thơ vĩ đại đầu tiên của Trung Quốc vì nỗi đau đời thống thiết đã phải trầm mình xuống dòng Mịch La oan nghiệt. Thơ cổ kim viết về ông không ít, Nguyễn Du có bài thơ chữ Hán "Phản chiêu hồn" nổi tiếng, giờ đến anh lại tiếp bút người xưa đối thoại với nhà lớn thời cổ đại ở Trung Quốc:
Đêm nay mịt mù mưa bão
Bên sông thắp nén hương trầm
Ngâm lại đôi vần thơ cũ
Chạnh thèm một tiếng tri âm.
(Đêm mưa bão nhớ Khuất Nguyên)
Khác với Nguyễn Du, nếu như trong "Phản Chiêu hồn" người thơ Tố Như đồng cảm mạnh mẽ với Khuất Nguyên ở khía cạnh con người xã hội khi ông khăng khăng không muốn hồn của Khuất Nguyên quay về thế gian bởi: "Người đời sau ai ai cũng là Thượng Quan – Trên mặt đất đâu đâu cũng là sông Mịch La" (3) thì trong bài thơ này Mã Giang Ba lại thể hiện mối đồng cảm với Khuất Nguyên ở khía cạnh con người nghệ sĩ mà điều anh quan tâm nhất đối với người nghệ sĩ vẫn là sự đồng điệu tri âm, thế nên bài thơ kết thúc bằng một câu hỏi khắc khoải:
Người đi rồi, hỡi người ơi
Ly tao ở lại giữa đời ai ngâm ?
Đôi khi bị nỗi buồn vây kín Mã Giang Ba muốn thoát tục, lánh vào cửa Thiền để tìm sự bằng an trong tâm hồn:
Mở lời kinh nguyện
                             Rửa sạch lòng phàm
                             Pháp xa chuyển chuyển
                             Đuốc tuệ bừng bừng
                             Ngồi như đá núi mắt trừng trừng soi.
(Tự bạch)
Nhưng hình như với anh, cuộc sống muôn màu muôn sắc của cõi tục vẫn luôn có một hấp lực lớn lao mà đặc biệt là tình yêu trần thế. Phải chăng vì điều này mà anh lại có sự đồng cảm sâu xa với nhân vật Thị Mầu trong Phật tích dân gian được chuyển thể thành vở chèo nổi tiếng "Quan Âm thị Kính"
                                      Ai về nhắn với Như Lai
                             Người trần mắt thịt ăn chay thấy phiền
                             Kính Tâm về cõi Tây thiên
                             Thị Mầu ở lại ngồi thiền với ta
                            
                             Nam mô Bồ tát, Thích Ca
                             Niết bàn xin dựng trên tà áo em.
(Nam Mô)
Cũng như nhiều người sáng tác trên trái đất này, khi bước vào vườn địa đàng thơ ca họ thường muốn trồng lên khu vườn ấy những đóa hoa Tình yêu mang màu sắc riêng được chắc lọc ra từ chính con tim đã từng thổn thức vì ái tình của họ. Mã Giang Ba cũng vậy. Anh có nhiều bài thơ hay viết về đề tài tình yêu. Không biết có phải âm vang của những câu thơ tiền chiến "Tình chỉ đẹp khi còn dang dỡ - đời mất vui khi đã vẹn câu thề" (Hồ Dzếnh) hay chính bản thân anh phải trải qua những trắc trở trong tình yêu, đọc thơ anh, chỉ thấy toàn chuyện tình buồn? Có khi là những thảng thốt bàng hoàng trước sự li cách trong buổi đầu tình chớm mộng:
Đâu có ngờ rằng bữa ấy bặt luôn tin
Áo thư sinh em gửi lại sân trường
Lưu bút chưa ghi người thương xa vắng
Giấy trắng bây giờ mặc nắng hạ rơi.
(Hoài niệm mùa xanh)
Có khi lại là nhận thức chân thực bản chất của cuộc tình ấy chỉ là "cơn mộng mị" để rồi từ địa vị tối thượng ngự trên ngai vàng tình ái nhân vật trữ tình đã tự phát hiện đó chỉ là "xênh xang áo mũ bù nhìn"
                             Ngồi trên ngai vàng đừng tưởng là vua
                             Vương quốc em anh tưởng mình ngự trị
                             Nào ai biết đó là cơn mộng mị
                             Anh xênh xang áo mũ bù nhìn.
(Vua và bù nhìn)
Thơ tình yêu của Mã Giang Ba luôn là những cuộc tình phảng phất một nỗi buồn xa xôi hư ảo tuy nhiên nỗi buồn ấy lại mang vẻ đẹp tinh khôi, thuần khiết.
Thời gian "Mười năm" là một mã thời gian nghệ thuật đặc biệt trong thơ Mã Giang Ba:
Non mười năm xa cách
Đau đáu lòng quê đất gọi người
(Đất  gọi)
Mười năm ròng sống cuộc đời say
Tìm đích điểm phía chân trời xa lắc
(Tàu và đường ray)
Yêu nhau mười năm trời
Cách chia chín năm rưỡi
(Tình buồn)
Mười năm hơn thoáng qua mau
Đất khách hoa râm điểm mái đầu
(Lời cầu cho em)
Và hai bài thơ đậm chất tự thuật "Mười năm I" và "Mười năm II". Anh còn chọn hai câu thơ cuối trong bài  "Khiển hoài" của Đỗ Mục làm lời đề từ:           
                            “Thập niên nhất giác Dương Châu mộng
                            Doanh đắc thanh lâu bạc hãnh danh”
(Mười năm chợt tỉnh một giấc mộng Dương Châu  -  Lại được mang lấy tiếng bạc tình ở chốn thanh lâu)
          Mười năm, với anh là cả một khoảng thời gian để anh nhìn lại, anh suy ngẫm. Mười năm gắn với biết bao vui buồn – vinh nhục. Mười năm quạnh vắng với nỗi cô đơn vây kín tâm hồn. Xưa Đỗ Mục kí thác tâm sự của mình vào thân phận nàng ca nương nơi chốn yên hoa Dương Châu giờ Mã Giang Ba nhìn thấu suốt cuộc đời mười năm của mình với biết bao xót xa. Xót xa cho phận người đuổi bóng:
Soi gương ngờ vực chính mình,
Mười năm đuổi bóng bắt hình được thua.
Xót xa cho giây phút "bừng ngộ":
Mười năm tỉnh một cuộc chơi,
Vũng lầy cơm áo trói đời tài hoa.
     Trở lưng gà gáy trăng tà,
Với tay gãi trán: ta là ta chăng?
Mã Giang Ba có nhiều bài tứ tuyệt hay. Thơ tứ tuyệt luôn là một thách thức lớn của người làm thơ. Nhược điểm của thể loại thơ này là làm người đọc khó giữ lại những ấn tượng đặc sắc vì nó quá ngắn có lẽ vì thế mà người xưa đã từng ví von: "Li thủ tức vĩ, li vĩ tức thủ" (Rời đầu là chạm đuôi, lìa đuôi là chạm đầu). Vậy nên yêu cầu về sự hàm xúc,"ý tại ngôn ngoại", sự đột phá mạnh mẽ về ngôn từ, sự độc đáo về cấu tứ đã trở thành yêu cầu cốt yếu của người viết tứ tuyệt. Mã Giang Ba có nhiều bài tứ tuyệt đầy đặn, có chiều sâu, có nhiều bài có sức lay động sâu xa đến người đọc. Tôi yêu quý nhiều bài thơ tứ tuyệt của anh. Có bài được anh viết theo lối vịnh vật xưa:
                                  Ngu ngơ cháy đén cạn dầu
                             Nhục vinh sướng khổ cưỡng cầu làm chi
                                  Tỏ đường cho thế gian đi
                             Nghĩ thân hèn mọn tiếc gì với đêm.
  (Đèn dầu)
Có bài tuy lấy ý của điển cố nhưng lại được anh làm mới thật tài hoa. Hình ảnh lá đề thơ vốn có xuất xứ từ điển cố xưa "lá thắm chỉ hồng" (Hồng diệp xích thằng) (4) Thật thú vị! nếu như chiếc lá đề thơ trong tích cũ chỉ đơn thuần là vật giao duyên thì trong bài thơ này anh đã tự hóa thân vào chiếc lá để tự tình để xót xa:
Ta như chiếc lá đề thơ
Giữa dòng nhân thế vẫn bơ vơ mình
Cửa đời then đóng lặng thinh
Trái tim gióng trống bất bình vì ai.
(Lá đề thơ)
Tôi thích bài tứ tuyệt này của Mã Giang Ba:
Em dẫn anh vào thăm vườn lạ
Hoa xuân ngời sắc lá tươi non
Ai bảo tháng Giêng rằm chỉ một
Mắt môi em muôn thuở sáng trăng tròn.
(Mùa xuân thăm vườn)
Hai câu thơ cuối là hai câu thơ tài hoa trong cấu tứ. Vẻ đẹp của con người được tôn vinh trong cái nhìn chiếu ứng với vẻ đẹp của thiên nhiên, của đất trời trong tiết xuân tràn trề nhựa sống.
          Về giọng điệu, có thể thấy giọng thơ Mã Giang Ba đa dạng. Giọng thơ anh có lúc cổ kính trong những câu thơ thắm màu điển tích:
Tháng ngày mơ tưởng
Sớm tối chiêm bao
Vu Phần theo dấu giấc Hòe (5)
(Hiến lửa)
Có khi lại đẫm hương của những câu Kiều:
Trà sen, rượu cúc sẵn sàng
Câu thần tao ngộ, phím đàn tương tri.
(Thử)
Lạnh mình lá cựa heo may,
Cong then thuyền nhỏ chở đầy chiều hoang.
Bãi xa đùn đụn cát vàng,
Cửa sông sóng biếc xô ngang lưng trời.
(Bóng thu)
Đôi khi đọc lại câu Kiều
Nghĩ mình không phải bọt bèo mà đau
Thương người trước, xót kẻ sau
Tiếng kêu nào thấu trời cao đất dày.
(Có khi)
Khói chiều dệt mộng Nghi Xuân
Cỏ thơm rành rọt dấu chân nàng Kiều.
Hồn thiêng gió rước hiu hiu
Không quen mà cứ ra chiều đã quen.
(Mộng Nghi Xuân)
Có lúc lại đầy cao trào, sôi nổi
Tháng Tư
Đất cao lên
Trời thấp lại
Trận mạc ở lưng chừng
Những đoàn quân xanh
Đạp núi băng rừng
Tiến vào sào huyệt.
Hoa mọc trên đầu
Sao sa trước mặt
Máu và nước mắt
Triệu triệu anh hùng đất Việt đã đi qua.
(Tản mạn tháng Tư)
Có khi thì rất ngẫu hứng, tinh nghịch:
Em đừng ngang lối nhà tôi
Đừng tha thướt với tinh khôi áo dài
Đừng buông thân liễu dáng mai
Đừng buông trước gió tóc mây bềnh bồng
Đừng duyên má thắm môi hồng
Đừng trao mắt ngọc rối lòng người thơ
Đừng giăng mắc nữa đường tơ
Đừng xao xuyến với bến bờ nôn nao
Đừng như giọt nắng trên cao
Đừng như hoa nở ngọt ngào hương đưa
Đừng gieo nỗi nhớ theo mùa
Cho ong say mật cho ta say mình.
(Đừng)
Không chỉ thế, về phương diện chữ nghĩa, tôi thích những câu thơ chơi chữ tài hoa của anh:
Mồ hôi mẹ đẫm
Nên Tiền Giang sâu
Bước cha khai khẩn
Ngọt mùa cù lao.
(Trước sông Tiền)
Cùng với việc sử dụng thi liệu của văn chương trung đại, nhiều bài thơ của Mã Giang Ba còn nồng nàn hơi thở của văn chương bình dân:
Thử xin cây khế về trồng
Chéo chân chữ ngẫu chờ mong chim về
Ba gang cảm thấy hẹp ghê
Mười gang lại sợ kẻ chê người cười.
(Thử)
Ý thơ gợi nhắc nhớ đến câu chuyện cổ "Ăn khế trả vàng" xưa đã đi suốt cuộc đời tuổi dại của mỗi người Việt Nam. Còn câu thơ "Bao giờ chanh khế hết chua - Nỗi buồn được giá bán cho chợ đời" (Thử) lại làm tôi nhớ nhiều đến câu ca dao Nam Bộ quen thuộc "Giả đò mua khế bán chanh – Giả đi đòi nợ thăm anh đỡ buồn". Trong bài thơ khác, bài "Xanh", anh viết: "Nhân duyên nghĩa vợ tình chồng,- Mối mai cau thắm trầu không xanh giàn" chẳng phải được gợi ý từ biết bao nhiêu câu ca dao thắm sắc cau trầu, biểu trưng cho tình nghĩa vợ chồng thủy chung son sắc đó sao?
Bên cạnh thi liệu, từ ngữ trong thơ Mã Giang Ba cũng lấp lánh những "dấu xưa": gót tiên, trà sen, rượu cúc, gió lạnh phòng không, thân liễu dáng mai, má thắm môi hồng, mắt ngọc... thế nhưng thơ Mã Giang Ba lại không rơi vào những "trần ngôn sáo ngữ" mà vẫn đậm chất hiện đại. Tôi không hiểu nhiều lắm về những  cách tân ngôn từ của thơ ca đương đại, tôi quan niệm hơi cứng nhắc (tôi vẫn biết như thế là cực đoan): Đã là thơ ca thì ngôn ngữ phải đạt được độ trong sáng. Về phương diện này, có thể nói ngôn ngữ là lợi thế của thơ Mã Giang Ba.
Tuy nhiên đọc thơ anh tôi vẫn muốn nói những điều tôi nghĩ, có thể không phải là cái khuyết nhưng có thể khác nhau về quan điểm.
Tôi cho rằng những kinh nghiệm sáng tác văn chương cổ luôn có những điều bổ ích cho người sáng tác của ngày hôm nay. Với điển "thôi – xao" chẳng hạn, bỏ qua những yếu tố nghiêm nhặt khắc khe của việc luyện chữ, đúc chữ lựa câu chọn vần, chúng ta vẫn nhìn thấy ở đó một chân lý: Phải lao động cật lực trước từng con chữ. Đọc thơ Mã Giang Ba, tôi có cảm giác có nhiều chữ nhiều câu (số lượng ấy không nhiều) đã không được anh gia công cho đến kì cùng. Về phương diện từ ngữ, đôi khi anh còn chưa gọt giũa:
        - Bao giờ chanh khế hết chua
Nỗi buồn sốt giá bán cho chợ đời.
        - Trống khai trường chộn rộn, gió lao xao.
       - Thừa kế nỗi buồn bao lứa học trò xưa.
       - Giữa đêm lạ hoắc hóa thành tên quen.
"Nỗi buồn sốt giá", "chộn rộn", "thừa kế nỗi buồn", "lạ hoắc"  là những từ ngữ,  theo tôi chưa đạt hiệu quả thẩm mĩ cao vì nó gần quá với "khẩu ngữ".
Một trường hợp khác, anh diễn đạt:
Áo thư sinh em gửi lại sân trường
 "Áo thư sinh" thường không dùng cho người con gái. Mặc dầu bản thân từ "thư sinh" không "có yếu tố giới tính"! Thế nhưng bản thân từ này mang yếu tố văn hóa lịch sử rất rõ. Xưa chỉ có người con trai đi học, thế nên bản chất" võ đoán" của ngôn ngữ đã như một sợi dây vô hình hạn chế nghĩa của từ này: Từ này chỉ dùng đối với người con trai.
Có những câu thơ anh còn tỏ ra dễ dãi trong diễn đạt:
Gọi nhau tiếng gọi vọng về
Ta cùng ta cũng nhiêu khê quá chừng
(Mười năm tình mộng)
Nhớ ngày mắc lưới giăng câu
canh rau nhút, cá bông lao chua bần.
(Thưa với tiền nhân)
Mặc dầu chiều sâu là một ưu điểm lớn của thơ Mã Giang Ba, nhưng thảng hoặc anh cũng có những khổ thơ "nhẹ", "nông" rơi vào "sáo ngữ" như đoạn thơ sau:
Ta hóa con chiên tự buổi đầu
Em cầm hồng phúc của mai sau
Ta cõng đời mê theo thập tự
Ngàn năm mãi vọng tiếng kinh cầu.
(Em)
Tạng thơ anh không thích hợp cho những bài thơ dài hơi. Thơ anh là những dòng cảm súc được tinh luyện trong một khuôn khổ nhỏ hẹp của những bài thơ bốn khổ, tứ tuyệt truyền thống (Phải chăng vì anh là người hoài cổ?). Thế nên đọc những bài thơ dài của anh có nhiều đoạn hay, hình ảnh liên tưởng độc đáo, nhưng nhìn tổng thể thì ở những bài thơ như thế quá dàn trải nên không có điểm quy tụ năng lượng cảm xúc để có thể "bùng nổ" mạnh mẽ trong lòng người đọc.
Mấy dòng viết về thơ Mã Giang Ba biết là chưa đủ để nhìn hết phong cách thơ của anh nhưng với tấm lòng của một người đồng điệu, tôi muốn được viết để sẻ chia, mong anh được vơi niềm khắc khoải: "Chạnh thèm một tiếng tri âm".





Tân Hiệp, những ngày hè 2012
Trầm Thanh Tuấn



Tiểu sử tác giả Mã Giang Ba


- Bút danh: Mã Giang Ba
- Tên thật: Lê Văn Trường
- Ngày sinh: 18 – 8 – 1975
- Quê quán: Xã Hoằng Đại, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa.
- Công việc hiện nay: Dạy học
- Sách đã xuất bản:
   + Dấu xưa (thơ – in riêng)
   + Kỷ yếu 20 năm Văn học Trà Vinh (in chung)
   + Kỷ yếu Văn học Trà Vinh nhiệm kỳ 2005 – 2010 (in chung)
   + Lời của dòng sông (in chung)
- Giải thưởng: Giải Khuyến khích của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam 2013 (tập thơ Dấu xưa).
- Hội viên địa phương (Hội viên Hội VHNT Trà Vinh).
________________________________________________
(1) Tên một bài thơ, đồng thời cũng là tên tập thơ (Dạng bản thảo) của của Mã Giang Ba
(2) Nguyên văn chữ Hán: "Bất tri tam bách dư niên hậu – Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"
(3) Nguyên văn chữ Hán: "Hậu thế nhân gian giai Thượng Quan - Đại địa xứ xứ giai Mịch La". Khuất Nguyên thấy vua Sở sa đọa, nghe bọn xiểm nịnh đứng đầu là Thượng Quan, hại bậc trung thần, ông tự trầm mình dưới dòng Mịch La. Khuất Nguyên chết với câu thơ nổi tiếng: Đời đục hề mà ta trong.
(4) Lá thắm vốn dịch từ chữ Hồng diệp. Thành ngữ "lá thắm chỉ hồng " biểu thị cái duyên số tiền định của vợ chồng, là lời nói hộ tình yêu cho những lứa đôi.Thành ngữ này được hình thành từ sự giao kết giữa hai câu chuyện tình thuở xưa. Vu Hựu, đời Đường, một hôm đi chơi, bắt được chiếc lá đỏ trôi trên ngòi nước từ cung vua chảy ra. Trên lá có đề một bài thơ, Vu Hựu bèn để lại hai câu thơ vào chiếc lá đỏ khác, rồi đem thả nơi đầu ngòi nước, cho trôi vào cung vua. Hàn thị, người cung nữ thả lá đỏ khi trước, lại bắt được lá đỏ của Vu Hựu. Về sau, nhờ dịp vua phóng thích cung nữ, Vu Hựu lấy được Hàn thị.Về sau,Vu Hựu thấy chiếc lá có bài thơ của mình trong hộp đồ trang sức của vợ.Ngay lập tức,chàng lấy chiếc lá thắm có bài thơ của người cung nữ đưa cho Hàn Thị xem.Hai vợ chồng hết sức ngạc nhiên trước sự ngẫu nhiên hiếm có này.Anh trai họ của Hàn Thị tổ chức tiệc rượu, ép Hàn Thị làm thơ tả lá thắm.Bài thơ được ứng tác rất nhanh: "Câu thơ tuyệt diệu theo dòng nước - Ôm hận mười năm ngỏ với ai. - Nay được vui vầy loan cánh phượng Khen thay lá thắm mối manh tài".
(5) Giấc hoè: Theo sách Nam kha ký: Thuần Vu Phần đời Đường, ngày sinh nhật, uống rượu say nằm ngủ dưới gốc cây hoè già ở phía nam nhà ông, liền mộng thấy đến một nước gọi là "Đại Hoè An", được vua nước ấy gả công chúa, và cho làm quan Thái thú quận Nam Kha, vinh hiển hơn hai mươi năm. Khi tỉnh dậy, chỉ thấy dưới gốc hoè một tổ kiến lớn, trong có con kiến chúa, mới hiểu đó là nước và vua Hoè An (gốc hoè yên ổn), còn Nam kha tức là cành hoè phía nam nhằm thẳng xuống tổ kiến. Do đó, người ta nói "giấc Nam kha" hay "giấc hoè" để nói công danh và phú quí là hư ảo,đời người nhắn ngủi như một giấc mộng.


© Tác giả giữ bản quyền. Vui lòng ghi rõ nguồn Bông Tràm sử dụng lại nội dung này.
Chuyên mục: ,

Comments[ 0 ]


Đăng nhận xét